چکیده:
تاکنون به آثار میرزا آقا تبریزی، نمایشنامه نویس پیش گام، از دریچ? تاریخ تکاملی تئاتر ایران نگریسته شده است. اما این مقاله جنبه های روشنگرانه این متون از حیث حیات اجتماعی سال های پیش از مشروطه یادآور می شود و فراتر از آن، انقلابی بالقوه زیباشناختی را در آن می یابد. به این طریق، می کوشد در پیوندی میان جامعه شناسی و زیباشناسی بر اهمیت شناخت میان رشته ای تاکید بگذارد. تاکنون به آثار میرزا آقا تبریزی، نمایشنامه نویس پیش گام، از دریچ? تاریخ تکاملی تئاتر ایران نگریسته شده است. اما این مقاله جنبه های روشنگرانه این متون از حیث حیات اجتماعی سال های پیش از مشروطه یادآور می شود و فراتر از آن، انقلابی بالقوه زیباشناختی را در آن می یابد. به این طریق، می کوشد در پیوندی میان جامعه شناسی و زیباشناسی بر اهمیت شناخت میان رشته ای تاکید بگذارد.
Up to now، studies of Mirza Agha Tabrizi's works (a pioneer of Iranian drama) have been carried out from the perspective of the evolutionary history of drama in Iran. But this paper explores the enlightening aspects of these texts about social life in Iran before the Constitutional Revolution. Furthermore، the present study discovers a potentially aesthetic revolution in these works. By making a link between sociology and aesthetics، this paper tries to emphasize the importance of interdisciplinary knowledge. Up to now، studies of Mirza Agha Tabrizi's works (a pioneer of Iranian drama) have been carried out from the perspective of the evolutionary history of drama in Iran. But this paper explores the enlightening aspects of these texts about social life in Iran before the Constitutional Revolution. Furthermore، the present study discovers a potentially aesthetic revolution in these works. By making a link between sociology and aesthetics، this paper tries to emphasize the importance of interdisciplinary knowledge
خلاصه ماشینی:
"اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻀﺎﻋﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آن ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻛﺎرﮔﺮ ﻫﻮﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮای ﺧﻮد دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻛﻨﺪ و ﻓﺮاﺗﺮ از وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ در آن اﺳـﺖ ﺑـﻪ دﺧﺎﻟـﺖ در ﺳﺎز و ﻛﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﭙﺮدازد.
اﻣﺎ ﻃﻴﻒ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎد را ﻧﺎﺷﻲ از آن ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺮزا آﻗﺎ ﺑﺮﺧﻼف آﺧﻮﻧﺪزاده ﻛﻮﺷـﻴﺪه اﺳـﺖ ﻛﻪ ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﻨﺖ ﻫﺎی ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺑﻮﻣﻲو ﺗﺌﺎﺗﺮ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ، ﻓﺮاواﻧـﻲ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻏﺮﺑﻲ را ﻛﻪ ﺿﻌﻒ ﻛﺎر ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮد، ﻣـﻲ- ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺳﻨﺘﻲ رﻓﻊ ﻛﺮد.
) ﺗﺒﺮﻳﺰی،4531: 812( ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ، ﻣﻴﺮزا آﻗﺎ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﻋﺼﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺌﺎﺗﺮ ﭼﻮﻧﺎن ﻳﻜﻲ از ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﺠﺪد ﻧﮕﺎه ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﺻﻼح و روﺷﻨﮕﺮی ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﮔـﻮاﻫﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺸﻨﺎﻣﻪﻫـﺎ 1 ﺷﻨﺎﺧﺖ او از اﻳﻦ رﺳﻢ ﺗﺎزه ﻛﻤﺘﺮ از آﺧﻮﻧﺪزاده اﺳﺖ.
ک. ﺑﻪ ﺷﺎﻛﺮی، 4831( ﺳﻴﺎﺳﺖ زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺒﺮﻳﺰی ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺻﺮف ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﺼﺮ، ﻫﺮﭼﻘﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮای زﻣﺎﻧﺔ ﺧﻮدش ﺑـﺪﻳﻊ و ﻧﻮآوراﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﭼﻪ ﻣﺰﻳﺖ ﻫﻨﺮی و روﺷﻨﮕﺮاﻧﻪای ﺑﺮای درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ دارد؟ آﻳﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮای ﻣﺘﻮن ﺳﻴﺎﺳﻲ و روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎراﻧﻪای ﻛﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه در دو دﻫﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳـﺸﻨﺎﻣﻪﻫـﺎ اوج ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ 702 اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻴﺸﺘﺮی ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻧﺘﻘﺎد از وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد، ﺑﺪﻳﻞﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮای ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑﻬﺘـﺮ ﻧﻴـﺰ اراﺋﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ؟ ﻣﻴﺮزا آﻗﺎ ﺗﺒﺮﻳﺰی ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ در ﻣﻮﺧﺮه ﻛﺘﺎب ﭘﺎﺳﺦ ﻣـﻲدﻫـﺪ، آن ﻫـﻢ در ﻗﺎﻟـﺐ ﮔﻔﺖ وﮔﻮ ﺑﺎ »ﻳﻜﻲ از رﻓﻘﺎ«."