چکیده:
همان گونه که اندیشمندان بزرگ اسلامی، اعم از دانشمندان امامیه و عالمان اهل سنت، بر این حقیقت اذعان کرده اند، امیرمومنان(ع) در تمامی علوم اسلامی ازجمله صرف و نحو، بلاغت، فقه، علوم قرآن و حدیث، اخلاق و دانش کلام و حکمت الهی و عرفان اسلامی،... سرآمد همگان درطول تاریخ بوده است. دانش اخلاق را علم و فنی تعریف کرده اند که در آن از شناخت خیر و شر بحث می شود تا انسان به انتخاب خیر ملزم شود. این دانش سرنوشت ساز دربین سایر دانش های دیگر اهمیت والایی دارد و بر این اساس، بررسی آن، حساسیت و اهمیت ویژه ای می یابد. در این مقاله کوشش شده است ضمن معرفی این دانش، پاره ای از فضایل و رذایل اخلاقی بیان و از دو جنبه اخلاق فردی و اجتماعی بررسی شود؛ همچنین، بعضی از زیرشاخه های اخلاق فردی مانند تقوا، صدق و راستی و عجب و نیز برخی از زیرشاخه های اخلاق اجتماعی مانند ادای امانت، تواضع و عدالت مطرح و دیدگاه های امیرالمومنین(ع) و عملکرد آن حضرت(ع) در این زمینه از هر دو بعد نظری و عملی بیان و وجود ملکات و حالات ارزنده نفسانی در وجود حضرت(ع) توصیف و درنهایت به این مطلب دست یافته شود که اندیشه های ناب محمدی(ص) در وجود امیرالمومنین(ع) بارور شده و آن حضرت(ع) با عمل به آنچه که به آن علم یافته و اندیشه های نورانی که در وجودش شکوفا شده بود، درپی اثرگذاری آن اندیشه در افکار مردم جامعه زمان خود و پس از آن بوده است.
خلاصه ماشینی:
٢. ٢ علم اخلاق انديشمندان اسلامي در زمينة علم اخلاق تعاريف بسياري ارائه داده اند که مفهوم کلّي آن را مي توان در يک جمله از قول شهيد مطهري بيان کرد: دانش اخلاق تنها علم چگونه زيسـتن پژوهش نامة علوي، سال چهارم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩٢ نيست بلکه علم چگونه بودن نيز است (١٣٧٧: ١٩١).
ايـن نامـه را علمـاي مـا از چندين طريق نقل کرده اند؛ ازجمله ابوجعفر محمدبن يعقوب کليني (در کتاب الرسائل ) و نيز پيشواي اهل سّنت ، ابواحمد حسن بن عبدالله بن سعيد عسکري که در کتاب خـود بـا عنـوان الزواجر والمواعظ ، اين نامه را به طور کامل آورده و چنين گفته است : «اگر از حکمت چيزي پژوهش نامة علوي، سال چهارم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩٢ باشد که بايد آن را با طلا نوشت ، اين نامه است ...
از آنجا که هدف در اين مقالـه ، بررسـي نقـش اميرالمـؤمنين (ع ) در دانـش اخـلاق اسلامي است ، درُ بعد نظري توصيه ها و سخنان حضرت (ع ) درباب فضايل و يا رذايـل مطرح شده ارائه مي شود و آنگاه درُ بعد عملي ، اميرالمؤمنين (ع ) به عنوان الگوي مجسّـم اخلاق اسلامي معرفي و به برخي صفات و ويژگي هاي اخلاقي کـه آن حضـرت (ع ) در عمل به آنها پايبند بودند(و درواقع با تأمل بر آن اعمـال مـي تـوان بـه حقيقـت اخـلاق اسلامي پي برد)، اشاره مي شود.