چکیده:
هدف از این مقاله بررسی کنش گفتهپردازی در روایت «حضرت آدم» از کتاب «قصههای قرآن» است. تلاش این است تا نشان دهیم نقش فراراوی در بازگویی این داستان به چه شکل است و معنا در این گفتمانها چگونه تولید میشود. برای تحلیل این قصه، از طرفی با مدد گرفتن از روش روایتشناسی «لینتولت» سطوح مختلف داستان را که هم وجوه انتزاعی و هم وجوه ملموس آن را دربر میگیرد، تجزیه کرده، فراراوی، راوی، کنشگران و مخاطب را نشان میدهیم و از سوی دیگر، با سود جستن از روش نشانه ـ معناشناسی «گرمس» به بررسی تولید معنا از طریق کشف پیرنگ، موقعیتهای روایی و طرحواره کنشگران یا نحو روایت میپردازیم.
این الگوها علاوه بر مشخص کردن سطوح مختلف روایت، فراتر از یک تحلیل ساده عمل کرده و جایگاه کنشگران و نقش آنها را به صورت ویژه نمایان میسازند. در ضمن استفاده از لایه لایه کردن متن یکی از فنون روایی است که باعث میشود نویسنده بتواند نوعی سیالیت و پویایی در متن پدید آورد. در یکی از این لایهها، فراراوی قرار گرفته است که نقش قابل توجهی در القاء ایدئولوژی و نزدیک یا دور کردن فرامخاطب به باوری اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ایفا میکند. این الگوها علاوه بر در نظر گرفتن تمام وجوه یک متن روائی ادبی، میتوانند فراتر از یک تحلیل روائی ساده رفته و ایدئولوژی اثر، بافت اجتماعی ـ فرهنگی آن و همچنین میزان دریافت این متن بوسیلة خواننده را دربر گیرند.
خلاصه ماشینی:
"فرامخاطب با خوانش این قصص، ابتدا، با این پرسش روبرو است که چگونه معنا در این گفتهها تولید میشود؟ و آنگاه، اگر یک متن روائی به سطوح گوناگون طبقهبندی شود، کارکرد این سطوح و نقش عناصری که در هر یک از این سطوح واقع شدهاند کدام است؟ سپس، او با این مسئله اصلی و اساسی روبروست که چرا در این نوع از قصهها اهمیت بیشتر به لحظه زمان روایت داده شده تا لحظه کنش روائی کنشگران؟ یا چرا سطح فراراوی که متعلق به دنیای داستان نیست به شکلی پنهانی بسیار پررنگتر از سطوح دیگر است، به نوعی که به سختی میتوان دو سطح راوی، از یک سو و سطح فراراوی، از سوی دیگر را تمایز داد؟ یا به زبان دیگر چرا در این نوع از داستانها راوی و فراراوی، علیرغم اینکه هر کدام متعلق به سطوح گوناگون روایت هستند، ولی بسیار شبیه به هم میشوند، به گونهای که نوعی سیالیت در گفتهپردازی این گفتهها دیده میشود؟ برای پاسخ به این پرسشها ـ که میتوان تمام آنها را در یک پرسش اصلی خلاصه کرد: «کارکرد فراراوی در قصص قرآنی چیست؟» ـ تلاش کردیم به عنوان پیکرة مطالعاتی و به عنوان نمونه قصة حضرت آدم از کتا «قصههای قرآن» اثر آیت الله ناصر مکارم شیرازی کمک بگیریم تا در آیندهای نزدیک پژوهش خود را تعمیم داده و بر تمام قصص قرآنی این پرسش را مطرح سازیم."