چکیده:
اعتقاد به مهدی موعود، موعود گرایی و ظهور مصلحی که در آخرالزمـان بـه ظلم ، ستم و فساد خاتمه میدهد و عدالت و مساوات را برقرار میکنـد همـواره در ادیان و مذاهب مختلف جهان مطرح بوده است . با توجه به کلام صریح قرآن و روایت های متواتری که از پیامبر اسلام و سایر امامان معصوم درباره ظهور حضرت مهـدی ، آینـده سـعادت بخـش بشـر و برقـراری عـدالت و مساوات بیان شده است افراد مختلفی در گسترة تاریخ اسلام در پی بهره بـرداری از اندیشه مهدویت برای مشروعیت بخشیدن به اقدامات خـود و جـذب هـوادار بوده اند. یکی از ادوار تاریخی که به دلیل گسـترش سـتم و فسـاد شـاهد ظهـور مدعیان مهدویت هستیم دوران حمله و حکومت مغول ها در ایـران اسـت . مـردم ایران در دوره مغول ها برای یک زندگی همـراه بـا عـدالت ، مسـاوات و آرامـش جذب افرادی شدند که حرکت خود را با ادعـای مهـدویت آغـاز کـرده بودنـد. موضوع این مقاله ، پرداختن به ظهور مدعیان مهدویت و زمینه های قیام های آنـان در این عصر است و در آن ، قیام هایی مانند قیام محمود تارابی، ابوالکرام دارانـی، ابوصالح حلی، احمد شامی، موسی کردستانی، و امیر تیمور تاش چوپانی بررسی میشود.
خلاصه ماشینی:
لازم به توضیح است که منابع تاریخی هیچ اشاره ای به تشـیع و یـا ادعـای مهـدویت محمود تارابی و حامی روحانی وی ، شمس الدین محبوبی ندارند ولـی از ایـن مسـئله کـه محمود تارابی، شمس الدین محبوبی و منجمان نسبت به ظهور فردی که مردم را از ظلم و فساد رهایی خواهد داد، خبر داده بودند و هم چنین قیام ابوالکرام دارانـی در بخـارا کـه بـا ادعای مهدویت یک سال پس از قیام تارابی صورت گرفت ، میتوان استفاده کرد و نتیجه گرفت که به اندیشه مهدویت و در واقع انتظار ظهور یک منجی رهایی بخـش در مـاوراء النهر و به ویژه بخارا به عنوان اولین مناطقی که مغولان به آن حمله کردند توجه میشده / است .
حمـدالله مسـتوفی قزوینـی کـه از دیوان سالاران ایرانی دوره ایلخانان مغول بود و آثار او مثل نزهۀ القلوب و تاریخ گزیده از آثار مهم تاریخی این دوره است ، درباره مشکلاتی که حضور مغـول در ایـران پدیـد آورد، مینویسد: و شک نیست که خرابی که در ظهور دولت مغول افتاد و قتل عام که در آن زمان رفت اگر تا هزار سال دیگر هیچ حادثـه واقـع نشـدی هنـوز تـدارک پـذیر 15 نبودی و جهان بدان حال اول نرفتی که پیش از آن واقعه بود.
در دوران حکومت ایلخانان مغول در ایران ، با توجه به گستردگی ظلم و ستم مغولان ، قیام ها و نهضت هایی با استفاده از ادعای مهدویت شـکل مـیگیـرد کـه انعکـاس بسـیار محدودی در منابع و آثار تاریخی این دوره دارد؛ زیرا منابع ایـن دوره لحنـی جانـب دارانـه نسبت به دولت ایلخانی داشتند و میخواستند که این قیام ها را کم اهمیت جلوه دهند.