چکیده:
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در 1991، کشورهای حوزه خزر استقلال یافتند. این کشورها از نظر ژئوپلیتیکی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی موقعیت ویژه ای پیدا کردند. نظام بین الملل با تولد کشورهای متعدد در حوزه خزر روبه رو شد و کشورهای پیرامون این منطقه و دولت های بزرگ در مواجه با مسایل جدید قرار گرفتند. در ضمن حضور قدرت های بزرگ بیرون منطقه به خصوص آمریکا و هم پیمانانش (اسراییل، ترکیه و آذربایجان و ...) در بحث گسترش ناتو و ساماندهی سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی برای افزایش نفوذ در حوزه خزر و موضع گیری های روسیه، چین و ایران منشا تحولاتی در منطقه بوده است. به طوری که برخی محققین از آن به عنوان جنگ سرد جدید یاد می کنند. پرسش اصلی این مقاله این است که موانع و چالش های فراروی رژیم امنیتی حوزه خزر کدامند؟ فرضیه پژوهش بر این امر تاکید دارد که رقابت ایالات متحده، روسیه، چین و ایران، تحقق طرح رژیم امنیتی حوزه خزر را با موانع و مشکلاتی روبه رو کرده است. در این پژوهش آثار این رقابت ها به عنوان چالشی بر روند شکل گیری رژیم امنیتی دریای خزر مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است
خلاصه ماشینی:
) در بحث گسترش ناتو و ساماندهي سپر دفاع موشکي در اروپاي شرقي براي افزايش نفوذ در حوزه ي خزر و موضع گيري هاي روسيه ، چين و ايران منشاء تحولاتي در منطقه بوده است .
بدين جهت از يک سو سياست هاي امنيتي منطقه اي و جهاني کشورهاي منطقه اي و فرا منطقه اي حوزه ي درياي خزر حول محور اين دو رويداد مهم تاريخي متحول و دگرگون شده اند؛ از سوي ديگر رژيم امنيتي حوزه ي خزر تحت الشعاع نظام بين المللي در يک ساختار هژمونيک قرار دارد.
بدين ترتيب ايالات متحده آمريکا توانسته است با امضاي قراردادهاي گوناگون و سرمايه گذاري در بهره برداري و صدور انرژي حوزه ي خزر ادعاي داشتن منافع عملي را در منطقه ي خزر پيش کشد و از روي چنين سکويي به حوزه ي خزر جنبه ي نظامي دهد و عملا راه را براي گسترش ناتو با کمک متحدانش نظير ترکيه ، اسرائيل و آذربايجان فراهم مي کند.
امنيت انرژي درياي خزر براي کشورهاي توليدکننده از زمان فروپاشي اتحاد شوروي ، سيماي غالب نظام هاي سياسي آذربايجان ، قزاقستان و ترکمنستان بدون ترديد، نقش رهبر بوده است .
رقابت روسيه و آمريکا در حوزه ي درياي خزر آمريکا با رويکرد يک جانبه در نظر داشت تا به حضور قوي در خاورميانه و جنوب شرق آسيا و آسياي مرکزي ، قدرت هاي جهاني و منطقه اي مثل اروپا، چين ، روسيه ، هند و پاکستان و ايران را مهار کند و با تسلط بر منابع انرژي و معدني حوزه ي خليج فارس و خزر به نفع هژموني آمريکا، نظام تک قطبي تحت سيطره ي خويش را تحکيم بخشد.