چکیده:
در طول تاریخ، ایده های مختلفی برای اداره جوامع انسانی، مطرح شده است. یکی از این ایده ها در قالب نظریه ولایت فقیه مطرح شده است؛ اما به دلایلی درباره این نظریه، شبهاتی مطرح گردیده که یکی از مهم ترین آنها مربوط به اختیارات ولی فقیه و فقدان محدوده مشخص برای آن می باشد که ادعا شده این نظریه به شکل گیری نظام استبدادی خواهد انجامید. به منظور پاسخگویی به شبهاتی از این سنخ، در این نوشتار به بررسی عناصر استبدادستیز در نظریه ولایت فقیه خواهیم پرداخت. در نظریه ولایت فقیه، اهدافی برای حکومت و شرایطی برای ولی فقیه بیان شده است که هر کدام می تواند در ممانعت از شکل گیری استبداد، نقش اساسی ایفاء کند. علاوه بر این، محدویت هایی برای رفتار ولی فقیه بیان شده است که در تقابل با ویژگی های حاکم بر نظامهای استبدادی قرار دارد؛ از جمله این موارد می توان به قوانین الهی، قوانین موضوعه، عدالت، مصلحت و نظارت عمومی اشاره کرد. در کنار چارچوب حاصل از این شرایط، ولی فقیه موظف است بر عملکرد سایر مسوولین در سطوح مختلف نظام سیاسی نظارت داشته باشد تا از هرگونه تمایل به سمت خصیصه های نظام استبدادی، خودداری شود. لازم به ذکر است که در این مقاله از روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده است.
خلاصه ماشینی:
در نظریه ولایت فقیـه ، اهـدافی بـرای حکومت و شرایطی برای ولی فقیه بیان شده است کـه هـر کـدام مـیتوانـد در ممانعـت از شکل گیری استبداد، نقش اساسی ایفاء کند.
به منظور / پاسخگویی به چنین شبهاتی به بررسی یکی از مهم ترین کارکردهای مترتـب بـر نظریـه ولایت فقیه ؛ یعنی استبدادستیزی خواهیم پرداخت تا نشـان دهـیم همـان طـور کـه امـام / خمینی فرمودند نظام اسلامی، نه تنها با استبداد جمع نمی شود (امـام خمینـی، ١٣٧٨، ج ٤، ص ١٤٧)، بلکه به دنبال ایـن اسـت کـه در کنـار نـابودی دیکتـاتوریهـا، عـدالت اجتماعی را جایگزین آن نماید (همان ، ج ٩، ص ٧٠).
این ملاحظات نشان می دهد که در حکومت اسـلامی، عـدالت و جایگـاه ممتـاز آن نقش بسیار مهمی در زوال استبداد و دیکتاتوری خواهد داشت ؛ چرا که از ویژگـیهـای اصلی نظامهای استبدادی و دیکتاتوری، ظلم و بیتـوجهی بـه مقولـه عـدالت اسـت ؛ در حالی که در نظریه ولایت فقیه ، حکومت ، برپایی عدالت در سطوح مختلـف و برچیـدن ظلم در اشکال گوناگون آن را از اصلیترین اهداف خود معرفی می کند؛ بـه گونـه ای کـه اگر بر خلاف آن عمل شود حکومت ، ماهیت دینی خود را از دست خواهد داد.
شرایط ولی فقیه و استبدادستیزی در نظام سیاسی اسلام و به تبع آن در نظریه ولایت فقیه برای رهبر جامعـه اسـلامی، شرایطی قرار داده شـده اسـت کـه در مقایسـه بـا دیگـر نظامهـای سیاسـی بـه مراتـب سخت گیرانه تر میباشد.