چکیده:
این مقاله به بررسی ماهیت و قلمرو دانشی می پردازد که در قرآن کریم (در دو آیه 40 سوره نمل و 43 سوره رعد) بدان اشاره و از آن با عنوان «علم الکتاب» یاد شده است. شناخت منزلت انسان، آشنایی با استعدادها و توانایی های او و آشنایی با ماهیت و قلمرو علوم بندگان برگزیده خداوند، از مهم ترین اهداف این تحقیق است. این تحقیق با روش تحلیلی ـ توصیفی به تفسیر آیات مرتبط با این موضوع می پردازد. بررسی این نوشتار به این نتایج منتهی شده است: علم الکتاب، یعنی آگاهی از «کتاب مبین» که «لوح محفوظ» نیز نامیده شده، منبع الهی تمام علوم جهان است. معارف قرآن کریم و کتاب های آسمانی دیگر در این منبع جامع ریشه دارند. این دانش به پیامبران اختصاص ندارد، بلکه دیگر بندگان برگزیده خداوند نیز می توانند به مراتبی از آن یا تمام آن دست یابند. مراتب بالای علم الکتاب، موهبتی، حضوری و خطاناپذیر است. قلمرو این دانش، تمام حقایق هستی را شامل می شود و بنابر روایات، اهل بیت علیهم السلام از آن بهره مندند.
خلاصه ماشینی:
"برخی نیز آیه یادشده را این گونه تفسیر کرده اند که مراد از «الکتاب»، همان «لوح محفوظ» یا «کتاب مبین» است و مقصود از «من عنده علم الکتاب» خداوند متعال است؛ زیرا تنها او به لوح محفوظ آگاه است (ر.
در روایات نیز بر این نکته تصریح شده است که علوم پیامبران گذشته و کتاب های آنان کامل نبوده است و تنها دانش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام کامل است؛ دانش آنان مستند به قرآن کریم است (فرات کوفی، 1410ق، ص 145) که خداوند درباره آن فرموده است: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شی ء» (نحل: 89).
در آیه کریمه مورد بحث، شهادت کسی که دارای علم الکتاب است، در کنار شهادت خداوند ـ درواقع ـ تذکر و هشداری به کفار و اتمام حجت بر آنان است که متوجه باشند اگرچه در این دنیا، بر اساس امور دنیوی و ظاهری می توانند معجزات و دلایل روشن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را نپذیرند ؛ اما بدانند که خداوند و کسانی که بر لوح محفوظ و حقایق جهان آگاهند، گواه راستی نبوت ایشان بوده و در قیامت علیه آنان شهادت خواهند داد.
با توجه به آنکه کتاب، در آیه یادشده، به کتاب مبین یا همان لوح محفوظ تفسیر شد، اینک می توان بررسی کرد که صاحب علم الکتاب کیست؟ چه کس یا کسانی به تمام ظاهر و باطن قرآن و لوح محفوظ دسترسی دارند و از حقایق پنهان و پیدای جهان آگاه می باشند؟ در میان پیشوایان اهل سنت نمی توان چنین فردی را یافت."