چکیده:
تعابیر فقیهان امامیه دربارة ماهیت مهریه، متفاوت به نظر میرسد؛ از ظاهر برخی از تعابیر چنین برمیآید که نکاح از عقود معاوضی است و بهتبع آن، مهریه در جایگاه عوض واقع میشود. در مقابل، تعابیر برخی فقیهان دیگر صراحت دارد که نکاح از عقود معاوضی، و مهریه مانند عوض در عقود نیست. نتیجه اینکه، از نظر فقیهان امامیه، عقد نکاح از عقود معاوضی نیست و اینکه در برخی از عبارتها، عقد نکاح مثل عقود معاوضی دانسته شده، بهدلیل مترتبشدن برخی از احکام عقود معاوضی بر پارهای از جنبههای عقد نکاح است.بنابراین، ماهیت مهریه عوض نیست، بلکه هبة ویژهای از جانب خداوند متعال است که مرد ملزم میشود آن را به زن پرداخت کند. مراد از هبة ویژه آن است که احکام فقهی و حقوقی عقد هبه، بهطور کامل بر آن مترتب نمیشود. نظر غالب در ماهیت حقوقی مهریه، مانند ماهیت فقهی آن است.
خلاصه ماشینی:
"بحث عمدة ما دربارة مفاد دستة اول از تعابیر فقیهان است؛ یعنی آیا منظور آنها این است که واقعا نکاح از ماهیت عقود معاوضی برخوردار بوده و بهتبع آن، مهر نیز عنوان عوض در معاملات را دارد یا اینکه عقد نکاح ماهیت ممتازی از سایر عقود معاوضی داشته، ولی بهدلیل وجود برخی مشابهتها، برخی از آثار عقود معاوضی بر آن مترتب میشود؟ در ادامه، به بررسی اختلافنظر فقیهان اهلسنت با فقیهان امامیه دربارة ماهیت مهر میپردازیم.
در صورت دوم، مهرعوض بهرهبرداری از زن هم نیست؛ زیرا اگر مهر عوض بهرهوری جنسی از زن باشد، به اینکه منافع زن، ملک مرد باشد، باز ذکر عوض و تعداد دفعات بهرهوری جنسی در عقد نکاح لازم به نظر میرسد تا غرر پیش نیاید؛ چنانچه در عقد اجاره و معاملات چنین است؛ در حالیکه در نکاح، چنین اموری شرط صحت عقد نیست و موجب غرر و بطلان عقد نمیشود.
همچنین به زنانی که با مردان سالخورده که فاقد نیروی مردیاند، ازدواج میکنند، مهر بهطور کامل تعلق میگیرد؛ ثانیا عنوان «مهرالسنه» در فقه که بهموجب آن میزان مهر بهطور ثابت پانصد درهم است، دلیل دیگری است بر اینکه مهر، عوض معامله نیست؛ زیرا عوض در کمیت، تابع ارزش معوض است و با تغییر معوض، عوض نیز تغییر میکند؛ درحالیکه گاهی عوض به هیچروی تابع معوض نیست؛ چنانکه تعلیم سورهای از قرآن مهر برخی زنان قرار داده میشود؛ ثالثا اگر مهر عوض نکاح بود، میبایست در صورت بطلان یا فسخ مهر، عقد نکاح منحل، و زن از انجام وظایفی که بر عهده دارد، معاف میشد؛ در حالیکه چنین نیست (امامی 1386)."