چکیده:
در بینش اسلام، خودشناسی مفهومی اساسی است که از دو راه معرفت انفسی و آفاقی ممکن و میسر می شود و خود منشأ بسیاری از آموزه های اخلاقی و تربیتی می باشد. بر این اساس، این نوشتار به بررسی مفهوم خودشناسی از نگاه اسلام و استنتاج اهداف و روش های تربیتی برخاسته از این مفهوم می پردازد. روش تحقیق در این پژوهش کیفی است که به صورت توصیفی ـ تفسیری موضوع مزبور را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. همچنین پژوهش با رویکردی کلامی مفهوم خودشناسی نزد اسلام را بررسی می کند. ازاین رو، پژوهش در وهله نخست، معطوف به قرآن و سپس به تفاسیر متکلمان و صاحب نظران شیعی است. سرانجام باید گفت: از نگاه اسلام، خردورزی زیربنای خودشناسی آفاقی و انفسی و نیز تهذیب نفس و کمال معنوی انسان است و بر اهداف و روش های تربیتی برخاسته از این مفهوم نیز مترتب می باشد.
خلاصه ماشینی:
"انسان با خودشناسی و آگاهی از توانایی ها و استعدادهای فطری و غیرفطری خویش (نقاط ضعف و قوت) می تواند در مسیر خودسازی و تهذیب نفس پیش رود و با غلبه بر بعد مادی و تمایلات شهوانی وجود خویشتن، مراحل کمال انسانی را طی کند و در نهایت، به سرمنزل مقصود که همان قرب الهی است برسد.
3. اهداف در رابطه انسان با خویشتن: شناخت همه جانبه نفس و آگاهی از توانایی ها و استعدادهای مثبت و منفی وجود، سبب می شود که انسان، در مسیر تهذیب و تزکیه نفس و خودسازی پیش رود و بر آفات و موانعی که جلوی حرکت تکاملی و رشد و شکوفایی او را می گیرند، غلبه کند و بر این اساس، موجبات تعالی اخلاقی و معنوی خویش را فراهم آورد.
ازاین رو، بر اساس نگاه اسلام به طبیعت، می توان گفت که گردش در طبیعت و سیر در آفاق یکی از اصلی ترین و مهم ترین روش های تربیتی اسلام است؛ زیرا سیر در طبیعت، شناخت و مأنوس شدن با آن سبب می شود که انسان جایگاه خود را در جهان هستی و در ارتباط با سایر پدیده ها دریابد و از این طریق، به خودآگاهی و خداآگاهی برسد.
آنچه از این مباحث حاصل می شود تأکید و توجه خاصی است که اسلام به نیروی اندیشه و تعقل انسان دارد؛ آن گونه که تفکر و تدبر در آیات هستی و نیز ذات خویشتن را اساس و زیربنای خودشناسی آفاقی و انفسی و نیز تهذیب نفس و کمال معنوی انسان می داند."