چکیده:
پژوهش حاضر با هدف استخراج روشهای پرورش تفکرخلاق در روایات با رویکرد تحلیل متن صورت گرفته است .درابتدا به تحلیل مفهومی تفکر خلاق در متون اسلامی بطور خاص و روانشناسی معاصر بطورعام پرداخته شده و روشهای ذیل برای پرورش تفکر خلاق در سیره معصومان(ع) استخراج گردیده است که عبارتنداز: روش پرسشگری، استقلال فکری، تشبیه معقول به محسوس، تجدید سازمان تفکر، گفتگو ومذاکره علمی ومشاهده کنجکاوانه طبیعت.
The main aim of this research study is to extract the methods for developing creativity prescribed in Islamic Sunah، through content analysis. To do so، conceptual analysis of creativity in the Islamic texts، in particular، and in contemporary psychology، in general، has been discussed; then، the methods of developing creativity in prophet Mohammad and Imams’ conducts have been extracted; the creative methods of thinking are as follows: enquiry، independence in thinking، making subjective similar to objective، regaining the thought organization، negotiation and scientific argumentation، as well as curious observations of nature.
خلاصه ماشینی:
در ابتدا به تحلیل مفهومی تفکر خلاق در متون اسلامی بهطور خاص و روانشناسی معاصر بهطور عام پرداخته شده و روشهای ذیل برای پرورش تفکر خلاق در سیره معصومان(ع) استخراج گردیده است که عبارتند از: روش پرسشگری، استقلال فکری، تشبیه معقول به محسوس، تجدید سازمان تفکر، گفتگو و مذاکره علمی و مشاهده کنجکاوانه طبیعت.
البته دیدگاههایی همچون رفتارگرایان نیز وجود دارد که اساساً کارکرد ذهن را بیاهمیت انگاشتهاند و حالات درونی آدمی از قبیل احساسات و افکار را در توجیه و تنظیم رفتار آدمیان دخالت نمیدهند و انسان را بهمنزله موجودی مکانیستی تصور میکنند که متأثر از محیط پیرامون و در سازش با وابستگیهای تقویتی پیرامونی خود قرار گرفته است؛ بنابراین رفتارگرایان در ارائه هدفهای رفتاری در تعلیم و تربیت از مهارت تفکرهای پیچیده همچون خلاقیت، سخنی به میان نیاوردهاند؛ اما بعضی از اندیشمندان معتقد به فرآیندهای مختلفی برای تفکر هستند مانند تفکر منطقی، انتقادی و تفکر خلاق.
پرسشگری یکی از روشهای ایجاد خلاقیت فکری و پرورش قوه تفکر در متربی روش پرسشگری است که در روایات اهل بیت (ع) بسیار به آنها توصیه شده است؛ چنانکه امام صادق(ع) کلید علم را پرسشگری میدانند و میفرمایند: «إن هذا العِلمَ عَلَیهِ قُفلٌ و مفتاحُهُ المَسأَلَةُ» (کلینی، 1348، ج1، ص49).
در این روایت امام لاتکُن أِمَّعًًَه را در ابتدا بهصورت مبهم بیان میکنند تا برای جستجوی فهم بیشتر ذهن متربی را تحریک كنند تا متربی خلاقانه و موشکافانه به جهاتِ موضوع بنگرد یا گاهی در سیره معصومان(ع) در ابتدا پاسخ پرسش با سؤال همراه است تا با دادن سرنخهایی، کوشش ذهنی متربی را به کشف پاسخ هدایت کند تا بدین طریق نیز قبل از آنکه متربی پاسخ صریح را سریع بشنود لحظاتی به جوانب مسئله بیندیشد و او را به تفکر و تأمل وادارد(حسینیزاده و داودی،1391، ص282).