چکیده:
اختلاف سرزمینی شایع ترین موضوعات خشونت برانگیز میان کشورها هستند که در بسیاری از مواقع جنگ های طولانی مدت را دامن زده و خسارت های مالی و جانی فراوانی به دنبال داشته اند. از زمان امضای پیمان وستفالیا که حکومت های سرزمینی ایجاد شدند، کشمکش های سرزمینی به تکرار ایجاد شده و از میان رفته اند. یکی از مناطقی که اختلافات سرزمینی فراوانی در آن وجود داشته و دارد منطقه خلیج فارس است. با وجود پیشینه اندک تاسیس کشورهای مستقل، اختلافات سرزمینی ویژگی اصلی جغرافیای سیاسی این منطقه است. اختلافاتی که عموما ریشه در ایجاد حکومت سرزمین پایه در قلمروهای قبیله ای دارد. این اختلافات از جنبه های بسیاری مورد بررسی و تحلیل پژوهشگران قرار گرفته است، اما از جنبه نقش آفرینی قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در پیدایش و حل و فصل اختلافات سرزمینی تحقیقی صورت نگرفته است. این مقاله با پیشنهاد یک مدل کارکردی برای تحلیل اختلافات سرزمینی، به ارزیابی این فرضیه پرداخته است: در اختلافات سرزمینی ایران در منطقه خلیج فارس، قدرت خارجی (بریتانیا) ایجاد کننده و قدرت منطقه ای (ایران) رفع کننده اختلافات بوده است. این بررسی نشان داد که قدرت خارجی از زمان ورود به این منطقه عامل ایجاد اختلافات سرزمینی بوده و در زمان حضور نیز مانع از دستیابی کشورها به رفع اختلافات بوده است. در مقابل، ضرورت های ژئوپلیتیک ایجاب کرده است که قدرت منطقه ای نه تنها اختلافی ایجاد نکند بلکه عامل اصلی رفع اختلافات منطقه ای باشد.
خلاصه ماشینی:
تحلیل اختلافات مرزی ایران در منطقه خلیج فارس با تأکید بر نقش , رویکرد و رفتار قدرت ها دریافت مقاله :٩٠/١٠/٥ پذیرش نهایی : ٩١/٧/١٥ صفحات : ٢٠١-١٧٩ 1 حسین ربیعی : استادیار جغرافیای سیاسی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی تهران Email:Hosseinrabiei@hotmail.
در حال حاضر خطوط و مناطق مرزی موضوعات مهمی هستند که به آسانی موجب برانگیختن احساسات ملی و وطنی می شوند و به عقیده برخی اندیشمندان خطرات ذاتی به همراه دارند (پرسکات ، ١٣٥٨ص ٦٠ و P,٢٠٠٥ ,Dean ٨١٠) و به لحاظ پیامدهایی که برای امنیت داخلی و خارجی کشورها دارند، از عوامل مهم تعیین کننده روابط مسالمت آمیز یا برعکس مخاصمت جویانه بین آنها به شمار می آیند (روشندل و سیف زاده ، ٥٦:١٣٨٢).
بویژه اگر این اختلافات در مناطق کمتر توسعه یافته جهان رخ دهد و انگیزه ای هم از سوی کشورهای قدرتمند برای حل و فصل آن وجود نداشته باشد ممکن است الگوی روابط متحدان را دگرگون کند و قدرت های منطقه ای با توسل به خشونت آنرا حل و فصل نمایند (ربیعی , ١٣٨٨: ٨٥-٨١).
نقش آفرینی ایران و قدرت های خارجی در اختلافات سرزمینی خود با عراق ، بحرین و امارات متحده عربی در این قسمت مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است .
در مجموع در پیش گرفتن سیاست عملگرایی از سوی ایران برای ایجاد ثبات و پایداری در منطقه , عاملی بود که مدیریت مناسب مسائل سرزمینی را به دنبال داشت و باعث شد تا اختلافات مرزی پیش از کشیده شدن به درگیری های خشونت آمیز حل و فصل شود.
(1992) State, Power and Politics in the Making of the Modern Middle East.