چکیده:
بررسی نقش عوامل گوناگون در شکل دهی تحولات شهرها، به ویژه از لحاظ مکانی- فضایی، مقوله مهمی در مطالعات نوین جغرافیایی به شمار می رود. اگر چه عوامل متعددی در این تحولات نقش دارند، ولی در این تحقیق سعی شده است تا ضمن بررسی عوامل مختلف طبیعی- اکولوژیکی موثر در تحولات مکانی – فضایی، به دامنه نسبتا گسترده تاثیر کلانشهر تهران بر تغییرات بوجود آمده در شهرهای مورد مطالعه نیز پرداخته شود. در طی سالهای اخیر تاثیرات کلانشهر تهران سبب تغییرات عمده ای در نواحی پیرامونی گردیده است. از این رو شهرهای رودهن و بومهن به دلیل تاثیر پذیری متفاوت از تهران به عنوان نمونه جهت پژوهش در این مقاله انتخاب گردید. فرضیات تحقیق در ابتدا بر تاثیر عوامل طبیعی و اکولوژیکی و سپس بر تاثیرات تهران بر تحولات متفاوت در منطقه مورد مطالعه مبتنی است و در مجموع برای تبیین و ارزیابی این گونه تاثیرگذاریها، ضمن استفاده از روش های توصیفی- تحلیلی از شیوه های آماری نیز استفاده شده است. نتایج حاصله نشان می دهد که از بین عوامل گوناگون عوامل توپوگرافی، اقلیم و منابع آب و خاک تاثیر عمده ای در تکوین و نقش پذیری و تحولات متفاوت این دو شهر برجای گذاشته است. همچنین بررسی تاثیر سیاست های تمرکززدایی کلانشهر تهران حاکی از تاثیر تغییرات چشمگیر در رودهن و بومهن است. به هر حال بررسی های تطبیقی نشان از تحولات کالبدی- فضایی دارد. به طوری که از سال 1365 تا 1383 بالغ بر 9/25 هکتار از اراضی شهر رودهن به احداث واحدهای آموزشی، فرهنگی، ورزشی، جهانگردی و پذیرایی اختصاص یافته است. در حالیکه 2/68 هکتار از اراضی بومهن به کارگاه های صنعتی- تجاری و فعالیت های انبارداری اختصاص دارد. یافته های تحقیق بیانگر گرایش اقتصاد شهرهای رودهن و بومهن در راستای نیازهای شهر تهران جهت استفاده از شرایط آب و هوایی مطلوب رودهن برای گردشگری و ایجاد دانشگاه آزاد، و وجود اراضی ارزان و کارگر فراوان در بومهن برای ایجاد صنایع، می باشد.
خلاصه ماشینی:
برنامه های تمرکززدایی کلانشهر تهران در قالب انتقال صنایع به شهر بومهن و ایجاد دانشگاه در شهر رودهن به صورت عوامل بیرونی ، موجب تحولات مکانی ـ فضایی گوناگون در شهرهای مزبور شده است .
(اطلاعات میدانی نگارنده ، ١٣٨٣) شاخصهای اقتصادی تأثیر دانشگاه و عملکرد تفریحی شهر رودهن بر افزایش میانگین سهم بخش خدمات شهر رودهن (٦١/٥ درصد) طی سالهای ١٣٦٥ تا ١٣٨٣ کاملا آشکار است (جدول شماره ٣).
- تسهیلات بانکی و سرمایه ثابت کارگاه ها در سال ١٣٦٥ مبلغ ٥٨٠ میلیون ریال تسهیلات در اختیار بخشهای صنایع کارگاهی رودهن قرار گرفت که این رقم در سال ١٣٨٣ به یک میلیارد ریال (بانک مرکزی ، ١٣٨٣، ص ٩٢) افزایش یافت اما در شهر بومهن رقم تسهیلات از یک میلیارد ریال به سه میلیارد ریال افزایش یافته است که یکی از دلایل اختصاص بیشتر تسهیلات در بومهن نسبت به رودهن وجود کارگر ارزان در بومهن است .
، مطالعات میدانی نگارنده ، ١٣٨٣ شاخصهای مکانی ـ فضایی مساحت شهر رودهن از ١٢٨/٢ هکتار در سال ١٣٦٥ به ٢٨١ هکتار در سال ١٣٨٣ و تراکم خالص مسکونی این شهر نیز از ١٢٨ نفر به ٢٤٤ نفر افزایش یافته است .
در سال ١٣٦٥ حدود ٥ درصد از پروانه های مسکونی صادر شده شهر رودهن به شهرکهای ویلایی اختصاص داشته است که این رقم در سال ١٣٨٣ به ٣٩/١ درصد افزایش یافت (منبع شماره ٨ ص ٤٣).