چکیده:
درک واقع بینانه تحولات سیاسی ـ اجتماعی و کشف و استخراج (پیام ها و عبرت های ) مستتر در نهضت های فراگیر مستلزم نگرش و بینش تاریخی ای است که تبیین گر نهضت و هستة اصلی قیام باشد. نهضت عاشورا نیز به مثابه یک قیام تحول ساز در بستر تاریخ مبتنی بر نظام اندیشه ای و تحلیلی امام حسین (ع ) به وقوع پیوست این قیام هدفمندی خلقت و آفرینش ، باور به علیت در حوادث در کنار به رسمیت شناختن نقش اراده و اختیار انسانی در ایجاد تغییرات و مسوولیت دینی در قبال حوادث و نگرشی یکپارچه نسبت به شناخت و تعریف «قدرت » به عنوان بخشی از حق و فهمی تاریخ ساز از حضور در هستی برای انسان را نشان می دهد. در واقع قابل تامل ترین موضوع در مورد نهضت امام حسین (ع )، نه نتیجه مقطعی و حتی نتایج اخلاقی آن بلکه درک عمیق تاریخ سازی انسان های آگاه به موجودیت خود در هستی برای آینده است . لذا تبیین حرکت امام ، ضرورت تامل در فلسفه و تاریخ از دیدگاه اسلام را می طلبد و نیز این حرکت یک جنبش پویای تاریخ ساز با ماهیت دینی است که بدون در نظر گرفتن بعد جهانی تاریخی و نگاه پویایی شناسی اجتماعی یا جامعه شناسی تاریخی ، جایگاه واقعی و تاریخی آن کمتر قابل درک است . بنابراین درک اهداف فوق در چارچوب بررسی زمینه های تاریخی ـ سیاسی نهضت و حوادث تاریخی از زمان پیامبر تا زمان امام حسین (ع ) میسر است . این مقاله درصدد است تا با پاسخ دادن به دو سوال زیر منجر به نتیجه ای شود که از آن به عنوان تحلیل بر زمینه های تاریخی ـ سیاسی نهضت عاشورا یاد می کنیم . سوال اول : چرا این واقعه رخ داد؟ و سوال دوم : اینکه چگونه به وقوع پیوست ؟ پرسش نخست برای این تحقیق اساسی است که در چارچوب مطالعات تاریخی با تاکید بیشتر مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت .
خلاصه ماشینی:
"بر این مبنا، نخستین پرسش مطرح در این مقاله که ناظر بر مطالعات تاریخی با تأکید بر ارتباط آن با تاریخ معاصر است و آن عبارت است از این است که : چرا نهضت عاشورا رخ داد؟ و دوم اینکه : زمینه های تاریخی این قیام چیست و چگونه به وقوع پیوست ؟ در اینجا برای تحلیل و پاسخ به سوالات ابتدا به معرفی اجمالی دیدگاه اسلام در خصوص عوامل مؤثر بر تحولات می پردازیم ، سپس سیر حوادث تاریخی را از زمان پیامبر اکرم (ص ) تا زمان امام حسین (ع ) پی می گیریم .
در این جهت پیامبر اکرم (ص ) اقداماتی علاوه بر سیره عملی که خاطره مثبت و کارآیی از دین اسلام برای پیروان داشت ، انجام دادند، که عبارتند از: نصب امام علی (ع ) به عنوان جانشین و بیان حدیث ثقلین ، اما آنچه که حادث شد در خلاف جهت توصیه ها و تذکرات پیامبر اکرم (ص ) بود زیرا فرهنگ جاهلیت چیزی نبود که به سادگی پاک شود، چرا که از یک سو از قدمت تاریخی در آن زمان برخوردار بود و طبعا دو دهه مبارزه با آن ، که حتی از طول عمر یک انسان هم تجاوز نمی کرد، نمی توانست ریشه های آن را بخشکاند و از سوی دیگر این فرهنگ از منابعی تغذیه می کند که ریشه در نفسانیات آدمی دارند و هر زمان که مهار و هدایت نشوند خود به خود منشاء رشد فرهنگ جاهلی (فرهنگ مغایر با اصول قرآن ) می شوند،به همین دلیل پس از پیامبر رفته رفته صورت های جاهلی مجددا پدیدار گشتند."