چکیده:
این مقاله به بررسی سلسله مراتب شهری در استان اردبیل بر اساس روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با به کارگیری مدل های کمی طی دوره سال های 1365-1375و 1385 می پردازد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که سلسله مراتب شهری استان، در طول سال های مورد بررسی متعادل نبوده ولی روند رو به بهبودی را طی نموده است. بر اساس بررسی انجام شده شهر اردبیل(مرکز استان) با جذب بخش عمده ای از پتانسیل های توسعه ای در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی سبب جذب جمعیت و انحراف سلسله مراتب شهری از قانون «مرتبه-اندازه» شده است. به طوری که در سال 1365جمعیت شهر اردبیل 9 برابر جمعیت شهر دوم(مشکین شهر) و 10 برابر شهر سوم(پارس آباد) بوده و در سال 1375 پارس آباد به شهر دوم ارتقاء یافته و جمعیت اردبیل 6 برابر آن بوده است، در سال 1385 سلسله مراتب شهری متعادل تر شده و جمعیت شهر اردبیل 5 برابر شهر دوم(پارس آباد) و 7 برابر شهر سوم(مشکین شهر) بوده است. در پژوهش حاضر علاوه بر مدل رتبه -اندازه با محاسبه ضریب آنتروپی، شاخص هندرسون و شاخص چهار شهر مهتا به بررسی سلسله مراتب شهری پرداخته شده و خروجی آن ها نیز نتایج مشابهی را در برداشته است. بر این اساس با ایجاد فرصت های برابر در کلیه شهرهای استان و کمک به ایجاد شهرهای متوسط و حمایت از توسعه روستاشهرها و تبدیل آن ها به شهرهای کوچک می توان در راستای متعادل سازی شبکه شهری و توسعه ی فضایی متعادل در استان گام برداشت.
خلاصه ماشینی:
طبق جدول مذکور در این پژوهش میزان توزیع تعادل در شبکه شهری استان بر اساس دو مدل " رتبه - اندازه " و محاسبه "ضریب آنتروپی " و سنجش شدت تمرکز بر اساس " 1 Auerbach 2 Lotka 3 Goodrich 4 Singer 5 Zipf 6 Jefferson 7 Smith 8 Mehta 9 Henderson 10 Berry ۱ شاخص هندرسون " و نیز شدت پدیده نخست شهری بر اساس " شاخص چهار شهر" سنجیده و تحلیل شده است .
جدول شماره (۱): مدل های منتخب برای بررسی سلسله مراتب شهری در استان اردبیل شاخص فرمول اجزای فرمول قاعده رتبه -اندازه Pi جمعیت شهر i به کل جمعیت شهری میزان توزیع شاخص Pr جمعیت شهر موردنظر یا r ام متعادل آنتروپی Pi∗LnPi١=i∑−H= P١ جمعیت شهر نخست n r مرتبه شهر و q ضریب ثابت 2 Pi جمعیت شهر i میزان تمرکز هندرسون ١− [(PPi)١=in∑ ]P UD= کل جمعیت شهری P کل جمعیت شهری P P١ جمعیت شهر اول میزان نخست شاخص مهتا P P١ P P=MI P٢ جمعیت شهر دوم شهری 4 3 2 1 P٣ جمعیت شهر سوم P٤ جمعیت شهر چهارم مأخذ: فرهودی ، زنگنه و ساعد موچشی ، ۱۳۸۸ با توجه به موضوع مقاله و تعریف سلسله مراتب شهری با تاکید بر مولفه جمعیت ، روش پژوهش در این مقاله " کمی - تحلیلی " است .