چکیده:
فراوانی ثواب نقل شده در منابع روایی برای برخی اعمال، همچون زیارت و عزاداری امام حسین _ علیه السلام _ یکی از شبهات رایج نزد نسل معاصر است. در این نوشتار، نویسنده بر آن بوده تا برخی قواعد کلی قابل استنباط را از متون دینی در خصوص ثواب و عقاب در معرض دید خوانندگان قرار دهد تا دورنمایی از نظام جزادهی الهی و معیارهای موجود در این زمینه ترسیم شود و بدین وسیله فراوانی ثواب در موارد یاد شده، با توجه به این سازوکار و معیارهای آن، داوری شود. از این رو، با استفاده از آیات و روایات، قواعدی مثل «اصالت تفضل در ثوابدهی و نه معاوضه قراردادی و معاملی» را استنباط کرده و تاکید دارد در ساختار ثوابدهی الهی اموری مثل «میزان اثر فعل» بسیار اثر گذارند. نتیجه، آن که تنها نقل ثواب زیاد برای یک عمل نمیتواند نشانه ضعف یک روایت تلقی شود، بلکه لازم است بر ساختار پاداشدهی قابل برداشت از متون دینی عرضه شود؛ چه بسا ثواب زیاد به خاطر وجود یکی از مولفههای نقشآفرین در ساختار یاد شده باشد.
خلاصه ماشینی:
بدین ترتیب، میتوان گفت آنچه در منابع دینی در باره پاداش برخی اعمال آمده، بیانگر میزان لطف خدا در آن زمینه است و بیان مقدار ثواب و نعمت اخروی خاص برای یک عمل، به معنای تعیین حداقل است و هرگز بدان معنا نیست که خداوند بیش از این مقدار نمیبخشد و اگر ببخشد، مایه تعجب یا نکوهش شود.
صبر نیز در ساختار پاداشدهی الهی جایگاه مهمی دارد و پا به پای عمل در جلب لطف و تفضل الهی نقش آفرینی میکند؛ چنان که قرآن کریم در برخی آیات بدان اشاره میکند 3 و در آیه «و جزاهم بما صبروا جنة و حریرا» 4 نیز تصریح دارد که در برابر صبر مؤمنان، خداوند بهشت را به آنان پاداش میدهد.
پس میتوان گفت افزونی ثواب در چنین مواردی، پاداش صبر بر سختی است که همراه عمل تحمل شده است؛ حقیقتی که در آیه 54 سوره قصص نیز مورد تأکید قرار گرفته است؛ آنگاه که در باره أجر مؤمنان صابر میفرماید: أولئک یؤتون أجرهم مرتین بما صبروا؛ آنها کسانی هستند که به خاطر شکیباییشان، اجر و پاداششان را دو بار دریافت میدارند.
در باره اثر عمل وابستگان به این سه دسته نیز آیه سیام سوره احزاب دلالت روشنی دارد؛ آنجا که به زنان پیامبر _ صلی الله علیه و آله و سلم _ هشدار میدهد که مراقب رفتار خود باشند؛ چرا که آنان با سایر زنان فرق دارند و عملشان به خاطر تأثیرگذاری بیشتر، ثواب و کیفری مضاعف دارد.