چکیده:
اصطلاح «امالکتاب» سهبار در آیات قرآن بهکار رفته است. نظرهای گوناگونی در اینباره بیان شده است که باید گفت اتفاقنظر چشمگیری در میان آنها دیده نمیشود. برخی آن را در هر سه آیه یکی انگاشته و منطبق بر لوح محفوظ تلقی کردهاند. عدهای دیگر نیز تفاوتهایی میان سه کاربرد قائل شدهاند. بهنظر میرسد که هر آیه را در عین عنایت به دیگر آیات - بهویژه دو کاربرد دیگر - نباید از نظر معنایی با هم خلط نمود و باید هریک را در جای خود بررسی کرد. با تأمل در سیاق این آیات میتوان بدیننتیجه رسید که این اصطلاح در مواضع مختلف به مدلول خاصی دلالت دارد که جدا از دلالت آن در موضع دیگر است. از اینروی میتوان گفت که عبارت امالکتاب در آیات قرآن از معنای نسبی برخوردار است و معانی متعددی را حسب جایگاه خود برمیتابد؛ بهطوری که در آیهای به بخشی از کتاب نازل شده بر پیامبر اسلام (ص)، در آیهی دیگری به منشأ امور تشریعی و در آیهای دیگر به مرجع اموری تکوینی دلالت دارد. وجه مشترک این اصطلاح در این است که در هر سه مورد اتصال آن به منبع الهی و وحی کاملا روشن است
خلاصه ماشینی:
"دو احتمال تفسیری در این آیه میتوان طرح کرد، زیرا با توجه به تعدد معنای «کتاب» در آیات قرآن این سؤال مطرح است که أم کدام کتاب، منظور آیه میباشد؟ آیا أمالکتاب ناظر به جملهی «لکل أجل کتاب» میباشد، یا اینکه مستقل از آن به امری دیگر اشاره دارد و اینکه نوع دلالت واژهی کتاب ناظر به کتاب تکوینی است یا کتاب تشریعی.
از ظاهر آیهی شریفه و آیات دیگری که عبارت «کتاب مبین» در آنها بهکار رفته است (مانند: یوسف / 1؛ شعراء / 2؛ قصص / 2؛ زخرف / 2؛ دخان / 2) چنین برمیآید که این اصطلاح در این آیات، علاوه بر آنکه بهمعنای وحیانی و تشریعی اشاره دارد، همچنین اسناد آن، تنها ناظر بر پیامبر اسلام (ص) میباشد، لذا میتوان گفت که أمالکتاب در این آیه نیز ناظر بر معنای وحیانی است، با این یادآوری که اصطلاح «کتاب مبین» که در دیگر آیات بهکار رفته، عموما بهمعنی علم الهی است.
بهبیانی دیگر، کاربرد و اطلاق اصطلاح أمالکتاب در این آیه باید نسبت به همین آیه لحاظ گردد، زیرا در دو آیهی دیگر، موقعیت این اصطلاح متفاوت از کاربرد آن در سورهی آلعمران است و اگر مصداق این تعبیر در هر سه آیه خلط شده و امر واحد تلقی گردد، لازمهاش این است که کتاب نازلشده بر حضرت محمد (ص) نیز فراتر از کتابی قلمداد شود که فقط دربردارندهی امور تشریعی و هدایتی است، چون أمالکتاب عنداللهی - که مراد مفسران نیز است - همهی امور تکوینی و تشریعی را شامل میشود و همین کتاب مشتمل بر محکمات و متشابهات، زیرمجموعهای از آن أمالکتاب است."