چکیده:
یکی از مسائل مورد توجه شارحان روایات الکافی تعریف عقل و حدودکارآیی آن است. این توجه به دلیل وجود روایات اهل بیت _ علیهم السلام _ در اصول الکافی است. این مقاله در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول، شامل تعریف عقل از نگاه ملاصالح مازندرانی و علامه مجلسی است. ملاصالح دارای تمایلات فلسفی بوده و بنا بر این، تعریف وی از عقل کاملا متاثر از نگاه فلسفی وی است؛ اما علامه مجلسی به دلیل نگاه منتقدانه به فلسفه و تفکرات فلسفی، تعریفی کاملا متمایز از ملاصالح دارد. در بخش دوم، محدوده کارآیی عقل و نقش آن در معرفت بررسی شده است. ملاصالح به پیروی از اخباریان و فلاسفه ای چون میرداماد به موهبی و فطری بودن معرفت باور دارد و عقل را در این حوزه ناکارآمد معرفی می کند. علامه مجلسی نظر صریحی در این موضوع نمی دهد، اما با توجه به شواهد موجود در شرحش می توان به این نتیجه رسید که وی معرفت را نظری و اکتسابی می داند.
خلاصه ماشینی:
8 شیخ کلینی نیز برای تأکید بر جایگاه عقل در تفکر شیعه اولین فصل از کتاب بزرگ الکافی را به روایات مربوط به عقل و جهل اختصاص میدهد و خود در مقدمه چنین میآورد: و اولین چیزی که کتابم را با آن آغاز میکنم، کتاب عقل و فضایل علم و بلندی درجه اهل آن و علو قدرشان و نقص جهل و پایین مرتبه بودن اهل آن و سقوط منزلتشان است؛ چرا که عقل قطبی است که سایر امور حول محور آن میچرخد و به واسطه آن احتجاج میشود و ثواب و عقاب بر اساس آن است.
از آنجا که میان فقها و متکلمان و سایر اندیشمندان اسلامی در بیان حقیقت عقل و ماهیت و حدود حجیت آن همواره بحث و گفت و گو وجود داشته و تعدد برداشتها از این مفهوم، باعث گردیده تا خلط معانی صورت پذیرد؛ بنا بر این، برای درک صحیح و تبیین مفهوم، ماهیت، مشتقات و اعتبار این واژه در منابع نقلی شیعه، لازم است تا این واژه در مجموعههای حدیثی _ که شامل روایات منقول از پیامبر اکرم _ صلوات الله علیه _ و ائمه هدی _ علیهم السلام _ است _ مورد بازشناسی قرار عدة الاصول، ج1، ص23.
نکته قابل توجه آن که علامه در باره نظر فلاسفه معتقد است آنچه را که فلاسفه برای عقول ثابت میکنند، در اخبار متواتر بر وجهی دیگر برای ارواح پیامبر _ صلی الله علیه و آله _ و ائمه _ علیهم السلام _ ثابت شده است و چنین میآورد: آنان قدیم بودن را برای عقل اثبات مینمایند؛ در حالی که در اخبار متواتر ارواح الکافی، ج1، ص32.