چکیده:
شریعت مقدس اسلام که آخرین دین در سلسله آیین های آسمانی اسـت ، شـریعتی دور از افـراط و تفریط است ؛ شـریعتی اسـت کـه حتـی در قصـاص و انتقـام آن ، روح حیـات وجـود دارد؛ ایسـتادگی و استقامت را در برابر دشمنان معاند زورگو به پیروان خـود دسـتور داده اسـت و نسـبت بـه محرومـان و ستمدیدگان ، حد اعلای فروتنی را بدانان یاد داده است . خداوند متعال در قرآن مجید خطاب به پیـروان این آیین پاک میفرماید: «کذلک جعلناکم امة وسـطا لتکونـوا شـهداء علـی النـاس و یکـون الرسـول علـیکم شـهید: همچنان شما مسلمانان را امت میانه رو قرار دادیم تا الگو و سرمشق دیگر مردمان جهان باشـید، چنان که پیامبر اسلام را تمام الگوی شما قرار دادیم » (البقره /١٤٣). رسول گرامی اسلام (ص ) نیز بارهـا بدین نکته اشاره فرموده است : «ان الله بـعثنی رحمة للعـالمین : خداوند مرا به عنوان لطف و رحمـت بـرای جمیع جهانیان مبعوث فرموده است » (حر عاملی، ١٣٥٩، ج ١٧: ٢٤٥). بنابراین ، هـم دیـن اسـلام دیـن رحمت است و هم وجود پیامبر این آیین ، لطف محض برای همه عالم وجود است . این مقاله کوشیده تـا چهرة تابناک اسلام را با بررسی و بیان قاعدة فقهی «نفی عسر و حرج »، برای فرهیختگان نشـان دهـد و الطاف بیکران الهی را در جعل احکام شرعی بدون عسر و حرج مبرهن سازد.
خلاصه ماشینی:
نیز امیرالمـؤمنین کـه بعـد از پیـامبر اکـرم (ص ) برترین شخصیت دین مبین است ، میفرماید: «الله الله فی جیرانکم فإنـهم وصیة نبـیکم مـازال یوصـی بهـم : در حفظ حقوق همسایگانتان از خدا بترسید و حقوق آنها را رعایت نمایید، چه آنان سفارش شدة پیامبر بزرگوارتان هستند که پیوسته نسبت به رعایت حقوق آنها سفارش میفرمود» (نهج البلاغه / ن ٤٧): اسلام دینی است که خدای مهربان آن هیچ گونه حکم همـراه عسـر و حـرج و سـختی و گرفتـاری برای پیروان آن آیین تشریع نفرموده است و به صراحت اعلام نموده است : «ما جعل علـیکم فـی الـدین من حرج : خداوند در دین اسلام هیچ حکم همراه دشواری و گرفتاری تشریع نفرموده است » (الحج /٧٨).
شیخ طبرسی نیز در مجمع البیان سخنانی شبیه سخنان شیخ طوسـی بـه زبـان رانـده اسـت و در تفسیر آیۀ «ما جعل علیکم فی الدین من حرج » (الحج /٧٨) میفرماید: «معنـاه ماجعـل مـن ضـیق لا مخـرج منــه و قیــل معنــاه إن الله لــم یضــیق علــیکم أمــر الــدین و لنـــیکلفکم مــا لاتطیقــون و قیــل أنــه الــرخص عنــد الضرورات کأکل المیتة و القصر و التــیمم : معنی آیه آن باشد که خداوند هیچ حکم همراه تنگنا کـه راه برون رفت نداشته باشد، تشریع نفرموده است ، گفته شده که مقصود آن است که خداوند در احکام دینی تکلیف فوق طاقت بشری قرار نداده است و گفته شده معنی آیه این است که خداوند هنگام ضـرورت از بندگان خود حکم اولیه را نخواسته ، بلکه به آنان رخصـت داده تـا حکمـی در خـور آسـایش خودشـان برگزینند؛ مثل خوردن میته و شکسته به جا آوردن نماز و تیمم در حال ضـرر داشـتن آب » (طبرسـی، ١٣٨٣، ج ٧: ١٥٤).