چکیده:
خداوند در قرآن کریم جریان خلقت حضرت آدم× را در آیات مختلفی بازگو نموده است. بخشی از این آیات به موضوع سجده فرشتگان بر آن حضرت اختصاص یافته است که قطعهای زیبا، غرورآفرین اما مشکل از نظر تفسیری است، بهگونهایکه مفسران درباره چیستی و چگونگی سجده فرشتگان به بحث و بررسی پیرامون دیدگاههای مختلفی نظیر: پیشانی بر زمین نهادن فرشتگان، خضوع و خشوع آنها و قرارگرفتن آدم به عنوان قبلهگاه آنان، پرداختهاند. مفسران درباره اینکه شخص حضرت آدم× یا نوع آدمی ـ و حضرت به عنوان نماینده دیگر انسانها ـ مسجود له فرشتگان بوده و نیز درباره اینکه در امر به سجده، خطاب شامل همه فرشتگان بوده است یا برخی از آنان، اختلاف نظر دارند. این مقاله ضمن بررسی دیدگاههای فوق بر آن است که امر به سجده در این آیات، امر حقیقی است و این امر برای تکریم و تعظیم شان آدم انجام یافته است و فرشتگان برای امتثال فرمان خداوند جبین بر خاک نهادهاند
خلاصه ماشینی:
بخشی از این آیات به موضوع سجده فرشتگان بر آن حضرت اختصاص یافته است که قطعهای زیبا، غرورآفرین اما مشکل از نظر تفسیری است، بهگونهایکه مفسران درباره چیستی و چگونگی سجده فرشتگان به بحث و بررسی پیرامون دیدگاههای مختلفی نظیر: پیشانی بر زمین نهادن فرشتگان، خضوع و خشوع آنها و قرارگرفتن آدم به عنوان قبلهگاه آنان، پرداختهاند.
در یک طبقهبندی میتوان چهار وجه کلی برای آن به دست آورد: وجه اول: این سجده، همان پیشانی بر زمین نهادن است که امر به این سجده برای تکریم و تعظیم شأن آدم بوده است.
مانند این سؤال که آیا سجده کردن و پیشانی بر خاک نهادن مخصوص خداوند نیست؟ آیا این کار فرشتگان نوعی از شرک به خداوند نمیباشد؟ آیا سجده بر غیر خداوند جایز است؟ برای پرسش اخیر دو پاسخ قابل طرح است: نخست اینکه: از ظاهر «اسجدوا لآدم» اجمالا استفاده میشود که سجده برای غیر خدا جایز است در صورتی که منظور از آن احترام و تکریم آن غیر، و در عین حال خضوع و اطاعت از امر خداوند نیز باشد، نظیر آیه شریفه: «و رفع أبویه علی العرش و خروا له سجدا و قال یا أبت هذا تأویل رؤیای من قبل قد جعلها ربی حقا».
فخر رازی نیز با قبول این وجه معتقد است که سجده برای آدم بهمثابه تعظیم و تحیت برای او و مانند سلامی از ایشان بر او بوده و امتهای گذشته این کار را انجام میدادند چنانکه مسلمانان همدیگر را تحیت میکنند، و میافزاید: «چون این ثابت نشد که ممتنع نیست برخی اوقات بر زمین افتادن و پیشانی ساییدن او افاده نوعی از تعظیم کند و گرچه این کار عبادت نباشد، و هرگاه چنین باشد، ممتنع نیست که فرشتگان خدا را بدین کار بپرستند تا رفعت و کرامت او را ظاهر کنند».