چکیده:
خط مبدأ، خطی است که توسط هر کشور ساحلی برای اندازهگیری عرض دریای سرزمینی و دیگر مناطق دریایی آن کشور تعیین میشود. ابهام در مقررات کنوانسیون 1982 حقوق دریاها در مورد خط مبدأ مستقیم، سبب شده است که اکثریت کشورهای ساحلی این روش ترسیم خط مبدأ را بهگونهای بهکار بگیرند که به میزان چشمگیر بر وسعت مناطق دریایی آنها افزوده شود. ایران یکی از این کشورهاست. خط مبدأ ایران در خلیج فارس و دریای عمان بهموجب تصویبنامه شماره 67 ـ250/2 مورخ 31 تیرماه 1352 هیئت وزیران تعیین شده است اما آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپایی به خط مبدأ مقرر در تصویبنامه مذکور اعتراض کرده و آن را بهرسمیت نمیشناسند. این اختلاف موجب شده است که نیروهای آمریکایی حاضر در خلیج فارس در موارد متعدد مرتکب تجاوز به قلمرو دریایی ایران در خلیج فارس و حریم فوقانی آن شوند.
The baseline is the line from which the breadth of the territorial sea and other marine areas of a coastal state are measured. Because of the ambiguities in UNCLOS provisions on straight baselines, the majority of coastal states have used the method of straight baselines in a way that has considerably increased the extent of their marine areas. This extensive practice has effectively led to the desuetude of the said provisions which in turn would suggest the emergence of new customary rules. Iran is a classic example of this practice. Iran’s Baseline in the Persian Gulf and the Gulf of Oman was promulgated by Decree-Law No. 2/250-67 dated 31 Tir 1352 (July 22, 1973) of the Council of Ministers which established straight baselines. But the United States and member states of the European Union have protested the Iranian baseline as stipulated by the said decree-law and still refuse to recognize its validity. The dispute over the Iranian straight baseline system in the Persian Gulf has led to numerous violations of Iran’s territorial sea and its air space by American forces in the region.
خلاصه ماشینی:
به شرحی که خواهیم دید، دولت آمریکا در قالب اجرای این برنامه و برای نفی اعتبار خطوط مبدأ مستقیم ایران در خلیج فارس و دریای عمان تاکنون بارها قلمرو دریایی ایران را نقض کرده است.
شاید پرسیده شود که نیروی دریایی آمریکا دقیقا چه عملی انجام میدهد تا خط مبدأ ایران را به چالش بکشد؟ پاسخ دقیق و مستند به این پرسش ممکن نیست زیرا اطلاعات مربوط به ماهیت اقدامات عملیاتی تاکنون منتشر نشده است اما بر اساس اطلاعاتی که از برخی موارد اقدام عملیاتی در دهه 80 بهویژه حادثه «تصادم در دریای سیاه»() داریم، میتوان چنین حدس زد که شناورها یا هواپیماهای نظامی آمریکا وارد محدودهای میشوند که بین حد خارجی دریای سرزمینی طبق خط مبدأ ترسیمی کشور هدف و حد خارجی دریای سرزمینی طبق خط مبدأ مورد قبول آمریکا واقع شده است و در این منطقه اقدام به اعمال منافی عبور بیضرر مینمایند.
سیستم خطوط مبدأ مستقیم ایران در خلیج فارس و دریای عمان بهنحوی تعیین و ترسیم شده است که تقریبا تمام قطعات آن از لحاظ مقررات ماده 7 کنوانسیون حقوق دریاها قابل توجیه حقوقی هستند و در همان حال، روشی که ایران و البته چند کشور ساحلی دیگر، چهار دهه قبل در ترسیم خطوط مبدأ مستقیم بهکار بردهاند، امروز به روش معمول در رویه شمار کثیری از کشورهای ساحلی تبدیل شده است بهطوریکه میتوان مدعی شد قواعد قراردادی تدوینشده در ماده 7 کنوانسیون حقوق دریاها، اینک عملا متروک شده و قواعد عرفی جدیدی شکل گرفته یا حداقل درحال ظهور هستند.