چکیده:
در میان متون نثر عرفانی معارف بهاء ولد متنی ادبی ویگانه دانسته می شود. این کتاب مجموعه ای از یادداشتهای بهاء ولد (628) است که به شکلی بدیع و متفاوت از دیگر آثار عرفانی نگاشته شده است .معارف، دربردارنده پراکندهگوییهای او در موضوعات مختلف است. با نگاهی گذرا در پاره های ناپیوسته این کتاب ، آنچه مکرر و پیوسته به نظر می آید حضور چشمگیر آیات قرآنی است. بهاء ولد در توجه به آیات قرآنی نوآوریهایی داشته و اگر مهمترین ویژگی نثر معارف را شگردهای بیانی در تحلیل های قرآنی بدانیم هیچ گزاف نمی نماید. این جستار با بررسی ای مختصر از گونه معارف به عنوان شالوده ای برای بررسی منسجم آغاز شده و با نگاهی زبانی و محتوایی خلاصه شده است. بررسی نخست تلقی ای زبانی است که با عنوان زبان شاعرانه به سامان می رسد . بررسی دوم بررسی محتوایی است که در پی یافتن شگردهای درون متنی معارف است که با تجربه های درونی و بیرونی بهاء ولد گره می خورد . در گزارش پایانی ایدئولوژی اشعری بهاء ولد حائز اهمیت دانسته می شود. نویسنده برای تبیین این موارد با ارائه شواهدی مختصر ودر عین حال دقیق از متن کوشیده است دریچه ای تازه به سوی دنیای شگرف این متن بگشاید.
خلاصه ماشینی:
(فروزانفر،1352:ص یب) فروزانفر معتقد است بهاء ولد می کوشد رموز کتاب مبین را به عبارات روشن بیان کند ، ولی در بیشتر موارد او سعی می کند با تمسک به آیات قرآنی حالت درونی خود را روشنتر بیان کند برای این منظور معنای هر آیه را متناسب با حیات درونی خویش بیان می کند، برای نمونه در تفسیر آیه «وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِی» به حالات و صفات مشترک خود با الله می پردازد: «نظر در ادراک خود می کردم دیدم که ادراک در من نبود جای دیگر بود و آن آمدن ادراک و رفتن ادراک در ضبط و اختیار من نیست بازدیدم که آن ادراک منم پس مرا الله می آرد و می برد و هر زمان گویی من به الله برجفسیده ام.
ارجاعات درون متنی و تفسیر بهاء ولد طبق رسم مجلس گویان4 در نوشته های خود سخن را حول آیه ای مطرح می کند ؛ برداشت او درباره آیات در سه سطح قابل بررسی است: 1- نشانه های متن(آیه مورد نظر)، در این خصوص عناصر اشاره ای متن اهمیت به سزایی دارند، در هر آیه، کلمه و یا عبارتی تکیه گاه آیه محسوب می شود که عنصری ارجاعی به خارج از متن به حساب مي آيد.
2- بهاء ولد با تکیه بر دانش قرآنی خود برای یافتن معانی پنهان آیات در بسیاری از موارد از قرآن یاری می گیرد و با پیوند آیات از طریق نشانه ای مشترک نوعی انسجام در تحلیل ایجاد می کند، این نگاه درون متنی گهگاه صریحاً با حالات درونی و بیرونی او مرتبط است.