چکیده:
تاریخ دامپزشکی و بیطاری در ایران قدمتی دیرینه دارد. تدوین کتابهای جانورشناسی پس از اسلام به همراه ترجمة آثار ارسطو درین باب نظیر اجزاء الحیوان و طباع الحیوان و همزمان با بهرهوری از آیات و روایاتی از پیامبراکرم (ص) و اهل بیت(ع) که در آن به رابطة انسان با جانوران و احکام و آداب صید و ذبح می پردازد، راهی دراز دامنه طی کرده است تا آنجا که تعداد نسخ دامپزشکی و جانورشناسی موجود را سیصد نسخه ذکر کردهاند. در این میان حیات الحیوان دمیری جایگاهی ممتاز دارد و پس از آن چندین ترجمة به فارسی و ترکی؛ از جمله ترجمة محمد بن سلیمان، عبدالرحمن بن ابراهیم و حکیم شاه قزوینی از کتاب صورت گرفته که بعض آنها تا کنون ناشناخته باقی مانده، هنوز تصحیح کاملی از هیچ یک ازین ترجمهها صورت نگرفته است. تحقیق حاضر به ذیلها، مختصرها و ترجمههای حیاتالحیوان دمیری به زبانهای مختلف به طور کلی و بویژه به فارسی، نگاهی انداخته است.
Veterinary in Iran has a long history. The writing of zoological books after Islam besides translation of Aristotle’s works like Ajza’ al-Heivan and Taba’ al-Heivan، and also using verses and hadiths of the Prophet of Islam and his family (P.B.U.T) in which the relation between man and animals and the rules for preying and sacrificing them are explained، have travelled a long way to the extent that the number of existent veterinary and zoological books is said to be three hundred. Among these، Damiri’s Hayat al-Heivan has a privileged status and after him various translations of this book into Persian and Turkish have been done some of which are still unknown and there is no complete correction of any of them. This article aims to explore the abridged versions and translations of Damiri’s Hayat al-Heivan into different languages، in general، and into Persian، in particular.
خلاصه ماشینی:
فاطمه مهری در مقاله «کتاب الحیوان جانورشناسی در عالم اسلام» این متون را به هشت بهره تقسیم کرده است که به اجمال عبارتاند از: عجایب نامهها، آثار لغوی نظیر المخصص ابن سیده، سفرنامهها نظیر آثار البلاد و اخبار العباد قزوینی، کتب بیطره نظیر صیدنامه ملک شاهی تالیف خواجه علی بن محمد نیشابوری، کتب فقه و تفسیر که در آنها به احکام مربوط به جانوران اشاره رفته است، صیدیهها یا شکارنامهها که تحت عنوان کلی کتاب الصید و الذبایح تألیف شده است، مانند کتاب صیدیة سعدالدین هروی، دایرة المعارفهای کهن همچون عیون الاخبار ابن قتیبه دینوری و یا رسالههایی که در کتاب های عمومی در مورد جانورشناسی یافت می شود؛ مانند باب بیست و پنجم قابوسنامه، اندر خریدن اسب، که به اسب شناسی و دامپزشکی اسب اختصاص دارد که درآن از اساتید بیطار، اندام شناسی اسب، رنگ اسبان و تطابق آن با خواص فیزیولوژی، نشانهشناسی برخی از بیماریها و سرانجام نام چند بیماری مختصرا بحث شده است، نیزآداب الحرب و الشجاعه از مهمترین و ارزندهترین نوشتههایی که از دامپزشکی ایرانی در سدههای چهارم تا هفتم هجری باقی مانده، باب هشتم تا دهم کتاب راجع به اسب و یکی از منابع اصلی برخی از فرسنامههای ایران است و در نهایت، کتب تواریخ مانند مروج الذهب دینوری و کتب طبی(رک: مهری، 1388:4-10).
333 وبه شماره فهرست 816 در کتابخانه ملی پاریس موجودست که به تاریخ 933هـ یعنی در حیات مترجم به دست ابراهیم بن علی شربتی در استانبول استنساخ گردید (صفا، 5:1644) به نظر می رسد، محمد روشن این اثر را از روی همین دست نوشته تصحیح کرده و هم اکنون کتاب زیر چاپ است.