چکیده:
«دادستان مینوی خرد» یکی از متن های فارسی میانه زردشتی است. موضوع آن، پرسش های شخصیتی تخیلی به نام «دانا» از شخصیت تخیلی دیگری به نام «مینوی خرد» یا روح خرد، و پاسخ های اوست. این متن، به سبب در برداشتن اندرز و حکم، یکی از اندرزنامه های پهلوی به شمار می رود. علاوه بر این، مطالب اساطیری و گیهان شناختی فراوانی نیز در آن دیده می شود. تالیف آن را به دوره ساسانیان و احتمالا زمان خسرو انوشیروان نسبت داده اند. از نظر مطالعات زبانی بویژه موضوع واژه سازی، در زبانهای ایرانی میانه نیز این متن حائز اهمیت است.
در فارسی میانه، واژه از نظر ساخت اشتقاقی بر چهار نوع است: بسیط (ساده)، مشتق، مرکب و عبارت. هر یک از این انواع، خود دارای گونه های مختلف است که به روش های مختلف ساخته می-شود؛ به ویژه واژه های مشتق، براساس پیشوندها و پسوندهای مختلف، و واژه های مرکب، براساس نوع دستوری هر یک از دو جزء ترکیب، تنوع و گوناگونی بسیاری دارند. در این پژوهش که بررسی واژه-سازی در این متن است تنها اسم ها و صفت های بسیط و مشتق از نظر ساخت اشتقاقی مورد نظر بوده اند؛ واژه های بسیط بر اساس منشا، به سه دسته و واژه های مشتق بر اساس نوع وند اشتقاقی به دو دسته تقسیم-بندی شده اند. در هر یک از تقسیمات، شیوه ها و الگوهای مختلف ساخت واژه استخراج و با ذکر نمونه هایی ارائه شده است. در پایان، ویژگی های خاص این متن شامل الگوهای کمیاب و خاص، و وندهای کم بسامد و نازایا جمع بندی و ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
"در زیــر، همــة پیــشوندها و پــسوندهای مینــوی خــرد بــا ذکــر نقــش و کــاربرد و مثــال آورده می شود: ٢-٢-١- مشتق های پیشوندی ١) -a،an- (ایرانــی باســتان -a،an- ،ana- ): بــرای منفــی کــردن بــه کــار مــی رود و کاربردهای زیر را دارد: الف ) از اسم صفت می سازد.
٢-٢-٢- مشتق های پسوندی ١) ag- (ایرانی باستان aka-): موارد کاربرد این پسوند به شرح زیر است : الف ) به صفت افزوده می شود و در آن تغییری ایجاد نمی کند؛ مثال: ag-̌sano: «انوشــه ، بــی مــرگ، جاویــد»، ̌sano صــفت بــا همــان معنــی -rkasa ag: «آشکار»، rkasa صفت با همان معنی .
١٣) wanda- (ایرانــی باســتان vant-) بــرای ســاختن صــفت از اســم بــه کــار مـی رود ٩ امـا در ایـن مـتن ایـن پـسوند بـه مـادة مـضارع متـصل شـده و صـفت سـاخته اســت : همچنــین در یــک مــورد بــه ضــمیر مــشترک متــصل شــده و اســم ســاخته اســت ؛ مثال: wandy-aaabaxs: «بخــــــــشنده،رحیم »،-yaabaxs مــــــــادة مـــــــــضارع danyiaabaxs: «بخشودن».
٢٢) hi- (ایرانــی باســتان ̄θwa/a-ya+ -) بــرای ســاختن اســم معنــا از صـــفت و اسم به کار می رود؛ مثال: hr-iawestwa: «اســـــتواری »، rawestwa صـــــفت «اســـــتوار»؛ -ahlamo hi: «بـــدعت گـــذاری»، ahlamo صـــفت «آشـــموغ، بـــدعت گـــذار»؛ hr-iaya: «یــــاری، دوســــتی »، raya اســــم «یــــار، دوســــت »؛ hm-imardo: «مردمــــی »، mmardo اسم «مردم»؛ در موارد زیر با اسم افزوده شده و تغییری در آن ایجاد نکرده است : hn-iyisaabaxs: «بخــــشایش ، آمــــرزش، رحــــم »، nyisaabaxs اســــم بــــا همـــان معنـــی ؛ hs-iafso: «افـــسوس (ریـــشخند)»، safso اســـم بـــا همـــان معنـــی ؛ hmarg-i: «مرگ »، marg اسم با همان معنی ."