چکیده:
حزب برادران از مجموعه احزابی بود که پس از شهریور 1320 پا به عرصه حیات سیاسی ایران نهاد. این حزب با مرامنامه 12 ماده ای که در عبارت «حفظ استقلال ایران در ضل لوای مذهب جعفری» خلاصه می شد با هویت دینی - سیاسی آغاز به فعالیت نمود. بر طبق اساسنامه 14 ماده ای موجود، حزب دارای یک هیات مرکزی 12 نفره و ده شعبه بود اما عملا ساختار تشکیلاتی آن بر هیات های مذهبی استوار بود. در راس این حزب فردی روحانی و دارای مقام اجتهاد و با ادعای مرجعیت قرار داشت.ساز و کار حزب علیرغم پیش بینی شعبه هایی در آن عملا بر محور شخص رهبری حزب و افکار او قرار داشت و کمتر نمود فعالیت حزبی نظام یافته متعارف در آن مشهود بود. اعضا مرکزی حزب نیز به نظر نمی رسد که از انضباطی تشکیلاتی پیروی داشته باشند. این حزب از زمان تشکیل تا مرگ رهبری حزب در بهمن 1335 ش نه تنها در سطح شهر و منطقه، بلکه در کشور نیز منشا اقدام ها و تاثیراتی بود و رضا حکمت (سردار فاخر) یکی از اعضای مرکزی آن برای پنج دوره متوالی ریاست مجلس شورای ملی (20، 19، 18، 17، 16، 15) را بر عهده داشت.این حزب در زمینه عقیدتی بر اجرای قواعد شرعی تاکید داشت و حکومت را ابزاری برای اجرای این قوانین می دانست و رسالت خویش را در مبارزه با منکرات از یکسو و عقاید الحادی و غیر مذهبی از دیگر سو می دید. از نظر سیاسی نیز حزب درصدد کسب مناصب و مراکز قدرت بود و چندان در این راه به تنزه سیاسی و وفاداری به اصول اعلامی در مرامنامه و اساسنامه پایبندی نشان نداد.توانایی های شخصی رهبری حزب و تعلق او به خانواده ای روحانی، در آغاز موجب اقبال عده فراوانی به سوی حزب شد. اما گرایش قدرتمدارانه رهبری حزب و شور فاصله ای که نسبت به جوانان، اقشار فرهنگی و حتی همگنان روحانی خود نشان داد به تدریج حزب را از اعضای فهیم و خوشنام تهی کرد. بهره داشتن رهبری حزب از اندیشه های نو و توفیقات او در زمینه های اجتماعی در دوره نخستین حیات حزب وجهه ای اصلاح طلبانه از آن نمودار ساخت، اما مواضع حزب و رهبری آن در جریان ملی شدن نفت و دوران نخست وزیری محمد مصدق، که سمت و سوی نزدیکی به دربار و سلطنت را به ذهن متبادر می کرد، چهره حزب و رهبری آن را مشکوک ساخت و خوشنامی را از آن ستاند.
خلاصه ماشینی:
این حزب از زمان تشکیل تاIB} (*)استادیار گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس (**)دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه تربیت مدرس {IBمرگ رهبری حزب در بهمن 1335 ش نه تنها در سطح شهر و منطقه،بلکه در کشور نیز منشأ اقدامها و تأثیراتی بود و رضا حکمت(سردار فاخر)یکی از اعضاء مرکزی آن برای پنجج دوره متوالی ریاست مجلس شورای ملی (20،19،18،16،15)را بر عهده داشت.
به نظر میرسد آنچه که درباره جلسات مخفی اعضاء حزب برادران گفته شده است باید مربوط به سال آخر حکومت رضا شاه باشد(مصاحبه با حسنعلی شناسا)روند اقدام برای تأسیس حزب حسب اسناد و اطلاعات موجود به تأنی صورت گرفت.
(آئین برادری،ش 103؛سند 6954مرکز اسناد انقلاب اسلامی)برای تنظیم اساسنامه که پس از مرامنامه انجام گردید و در 14 ماده فراهم آمد تاریخ دقیقی بدست نمیتوان داد،اما از آنجا که کارت عضویت اعضاء از سال 1326،عنوان حزب برادران را داشت و در مواد اساسنامه،این تشکل با عنوان«جمعیت»یاد شده بود به نظر میرسد که این مهم قبل از سال 1326، انجام شده باشد.
210)نشریه ارگانی حزب نیز با نام«آئین برادری»در همین ایام یعنی از پنجشنبه 31 شهریور 1328 به صاحب امتیازی و (1)مقایسه شود با:نامه شماره 7077 مورخه 30/4/16 عباسقلی گلشائیان استاندار فارس به وزارت کشور؛نامه فهرست احزاب و جمعیتهای موجود شیراز در خرداد 1332 از سوی لشکر منطقه 6 فارس،مضبوط در مرکز اسناد ملی ایران؛حسن امداد در مجله آینده سال 11 در شماره 11 و 12(بهمن و اسفند 1364)در صفحه 817 ذیل عنوان«توللی و حوادث فارس»،زمان تأسیس حزب برادران را 13 بهمن 1323 عنوان و از نام«اتحاد حسینی»،قبل از«حزب برادران نور»و«حزب نور»یاد کرده است اما مستند نامگذاری اتحاد حسینی و نیز تاریخ شروع رسمی فعالیت حزب را بدست نمیدهد.