چکیده:
یکی از موضوعات مهم و مناقشه برانگیز در تفسیر قرآن، شناسایی ذوالقرنین است. مفسران مسلمان از دیرباز در این باره به بحث پرداخته، و ویژگیهای مذکور در قرآن کریم برای ذوالقرنین را با چندین مصداق متمایز منطبق نمودهاند. از جمله، گروهی ذوالقرنین را از پادشاهان قبیلۀ حمیر در یمن، و سدی را نیز که بنایش در قرآن کریم به وی منسوب شده است، همان سد مشهور مأرب دانستهاند. گروهی نیز بر این باورند که ذوالقرنین همان اسکندر مقدونی است. گروهی نیز، او را همان کوروش کبیر، پادشاه هخامنشی میدانند. فرضیۀ اخیر، نخستین بار توسط ابوالکلام آزاد و در تفسیر وی ترجمان القرآن مطرح گردیده است. وی در تفسیر خویش کوشیده است با مطالعهای انتقادی، نخست یکایک فرضیات پیشین را نقض، و آن گاه به شیوهای تحلیلگرایانه نقلهای قرآن در بارۀ ذوالقرنین را با شواهد باستانشناسانه، تاریخی، زبانشناسانه و جغرافیایی تطبیق دهد و از دیدگاه خویش دفاع نماید. بناست که در این مطالعه، با مروری بر شواهد و فرضیات مختلف در این زمینه، نخست با فرضیۀ پیش گفتۀ ابوالکلام آزاد آشنا شویم و آن گاه، بازتاب آن را در ادبیات تفسیری متأخر جهان اسلام بازشناسیم.
According to the Quran، soul leaves body during sleep and rejoins its world. Depending on soul’s detachment form the body one can have observations of that world. These observations are called dreams and are of two types: explicit and implicit. Muslim scientists regard dreams as undeniable facts، for instance، Al-Farabi and Avicenna defined dreams as observed events and images perceived by common senses through the conscious mind which are linked with soul and turn them into understandable، imaginary events by the power of imagination. Dream is a realm in which belief in afterworld and resurrection may occur. This paper aims to investigate and analyze the phenomena of dreams as stated in the Quran.
خلاصه ماشینی:
"4. رویکرد عالمان معاصر به نظریه فرضیۀ ابوالکلام در دوران معاصر، به پدید آمدن موج گستردهای از مباحث در بارۀ شخصیت تاریخی ذوالقرنین مذکور در قرآن کریم انجامید و مقالات و کتابهای فراوانی در بارۀ اسکندر مقدونی و شاید بیش از ده شخصیت تاریخی دیگر که محتمل بود همان ذوالقرنین باشد، تألیف گردید (برای مروری بر این مطالعات، رک : بیآزار شیرازی، سراسر اثر).
کتاب ذوالقرنین یا کورش کبیر نیز، در سال 1332ش پس از مدت کمی از انتشار نخستین نظریۀ ابوالکلام (1950م/ 1329ش)، به فارسی ترجمه گردید (رک : منابع)؛ همچنان که خلاصههای متعددی هم از این دیدگاه در مجلات فارسی به چاپ رسید و به طیفهای مختلف از خوانندگان شناسانده شد (برای نمونه، رک : حافظی، مهتدی، سراسر هر دو اثر).
سرآخر، باید گفت که اندکی پس از نظریه پردازی ابوالکلام در بارۀ ذوالقرنین، محمد راغب طباخ عالم سوری (د 1370ق/ 1330ش) نیز در کتابش ذوالقرنین و سد الصین، از این دیدگاه دفاع کرد که سد ذوالقرنین در قرآن، همان دیوار چین، و ذوالقرنین خود نیز، تسان چی هوانگ، امپراطور چین در حدود 260ـ210 پیش از میلاد است (طباخ، سراسر اثر).
نیز، شواهد گستردۀ وی که از میان طیف گستردهای از منابع تاریخی، باستانشناختی، ادبی، زبانشناختی، دینشناختی، روایی، و قرآنی اخذ شدهاند، مقبولیت قابل توجهی در میان عالمان مسلمان کسب نمودهاند؛ آن سان که نظریۀ وی حتی از دید کسانی که پذیرایش نگشتند، همچون دیدگاهی مهم و شایان تأمل تلقی شد؛ آن سان که توانست برای نظریۀ اینهمانی اسکندر مقدونی و ذوالقرنین را که در حدود هزار سال مقبولترین دیدگاه در بارۀ مسئله بود، رقیبی جدی به شمار آید."