چکیده:
ایران با توجه به موقعیت خاص ژئوپلیتیکی، شرایط طبیعی و ارزشهای فرهنگی، در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود رویدادهای بسیاری را پشت سر گذاشته است. ایران در پهناورترین و کهنترین قاره جهان یعنی آسیا واقع شده و دو قاره آسیا و اروپا را به هم وصل میکند. از نشانههای اهمیت این پل ارتباطی، اشغال این کشور طی دوجنگ جهانی اول و دوم به وسیله نیروهای متخاصم با وجود اعلام صریح بیطرفی از سوی ایران است. بنابراین، «موقعیت گذرگاهی ایران به سبب نقش پر اهمیت که در مبادلات منطقهای ایفا میکند و همچنین تأثیرات عمیقی که بر تحولات سیاسی ـ اقتصادی حوزههای وسیعی، همچون آسیای مرکزی و قفقاز، شبه قاره و اقیانوس هند، خلیجفارس و آناتولی وارد میکند، به یک موقعیت حساس ژئوپلیتیکی تبدیل گردیده است. کشور ایران دارای استعدادهای محیطی، جغرافیایی و اقتصادی با قابلیت مبادلات اقتصادی خاص، منبعی برای درآمد دولت، چشم اندازی برای دفع یا جذب منابع اقتصادی و پایانه ای برای فعالیتهای مخرب اقتصادی به شمار رفته و اینها از جمله مسائل مهم اقتصادی کشور به شمار می روند. ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی و جغرافیایی خاص خود، که کوهستانی بودن مرزهای غربی و بیابانی بودن مرزهای شرقی آن، سبب گسترش قاچاق کالا و دشواری مبارزه با آن شده است، وجود مرزهای طولانی با همسایگان، کنترل و نظارت بر ورود و خروج کالاها را از این مرزها را دشوار میسازد. قاچاق کالا با تحت تاثیر قرار دادن وضعیت اقتصادی و اجتماعی افراد جامعه، به ویژه اقشار آسیب پذیر، علاوه بر سلامتی، معیشت و اشتغال آنان را تهدید میکند. قاچاق کالا و ارز اگر بزرگترین معضل اقتصاد ایران نباشد، بی تردید برجستهترین عارضه و علامت بیماری است که اقتصاد کشورمان به آن مبتلا شده است. این مقاله در صدد است تا ضمن بررسی اهمیت ژئوپلیتیک ایران از جهات گوناگون، به بررسی تأثیر ژئوپلیتیک بر قاچاق کالا و تدوام و تأثیر و چینش همسایگان بر تسهیل قاچاق به ایران پرداخته شود.
خلاصه ماشینی:
"ک: نقشه شماره 1 و جدول شماره 2)؛ - تفاوت فاحش قیمت فرآوردههای نفتی با کشورهای حوزه خلیج فارس، عاملی تأثیرگذار بر قاچاق حاملهای سوختی بوده که نمیتوان نادیده گرفت؛ - خلیج فارس به عنوان مهترین آبراه بینالمللی( نفت و گاز) شناخته میشود، و لذا نمیتوان همه کانتینربرها و کشتیها را بازرسی و کنترل کرد؛ - حضور ناوهای خارجی(امریکایی) نیز متغیری که بر قاچاق کالا تأثیرگذار است؛ - تعدد لنجها و قایقهای ماهیگیری گوناگون در این منطقه که مهمترین اشتغال این منطقه را تشکیل میدهد، لذا کنترل همۀ آنها غیر ممکن است؛ - کشورهایی مانند امارات مرکز و بازار مهم منطقه خلیج فارس بوده و بیشتر کشورهای جهان تجارت آزاد جهانی امضاء کرده است؛ حضور نیروهای بیگانه( امریکا)در منطقه: امریکا به دنبال توسعه و تحکیم هرچه بیشتر قدرت و نفوذ خود در سطح جهان و تلاش در جهت کاهش قدرت و نفوذ رقیبان سیاسی و اقتصادی اش در دنیاست (متقی، 1376).
نتیجهگیری: وجود مرزهای گسترده خشکی و دریایی بینالمللی، موقعیت جغرافیایی، وسعت زیاد کشور، وجود ناهمواریها که باعث ایجاد معابر و محورهای متعدد کوهستانی مساعد برای ورود وخروج کالاهای قاچاق میگردد، تحرکات سیاسی و کنشهای برون منطقهای (حضور نیروهای امریکا در خاورمیانه و خلیجفارس) و ضعف دولتهای همسایه در تامین امنیت مرزها، تنوع قومی و فرهنگی، داشتن جمعیت بالای فعال و جوان، همگی این عوامل که موقعیت ژئوپلیتیکی یک کشور را تعیین مینمایند، اگر با برنامه ریزی صحیح این عوامل در خدمت توسعه و رونق اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نگیرند، باعث به وجود آمدن مشکلات عدیدهای از جمله به وجود آمدن پدیده قاچاق کالا میگردد."