چکیده:
در این مقاله پس از ارائۀ ملاکهایی برای تمایز کنترل اجباری از کنترل غیر اجباری، ساخت کنترل ناقص در زبان فارسی بررسی میگردد و برخلاف نظر اکثر زبانشناسان فارسیزبان، در ساخت کنترل ناقص در زبان فارسی برخی از معیارهای ویلیامز (1980) و کوستر (1984) برای تشخیص ساخت کنترل اجباری رعایت نمیشود از جمله در این نوع ساخت کنترلی واحد بودن (uniqueness) مرجع ضمیر مستتر، رابطۀ سازه فرمانی بین مرجع و ضمیر مستتر و عدم حضور فاعل واژگانی در جملۀ پیرو الزامی نیست. با وجود این از آنجا که این موارد قابل تبیین هستند کنترل ناقص را میتوان نوعی کنترل اجباری فرض کرد. مهمتر اینکه در کنترل ناقص در زبان فارسی، مقولة تهی در جایگاه فاعلی متمم دارای خوانشی از نوع باز (sloppy) و تعبیربهخود (De-se) است و از سوی دیگر برخلاف کنترل غیراجباری در این نوع ساختها، کنترل از فاصلة دور (long distance control) و خوانش اختیاری (arbitrary control) از مقولة تهی امکانپذیر نیست. بنابراین این نوع کنترل زیر گروهی از کنترل اجباری است.
خلاصه ماشینی:
"بر اساس جملة (c8) خوانش بسته نیز برای کنترل ناقص مجاز نیست زیرا هنگامی خوانش بسته به دست میآید که مرجع ضمیر مستتر در جملۀ قبلی با ضمیر مستتر با ساخته در بند عطفی یکسان باشد به این معنی که "بیل" ترجیح میدهد تنها "جان" (نه "بیل") آنجا را زودتر ترک کند.
همانطور که لاندا (1999: 56) در مورد این مثال توضیح میدهد اگر ما فرض کنیم که فرد بدشانسی در تلویزیون مقدمات جشنی را تماشا میکند که گمان میرود وزیر دفاع مدال را به آن فرد اهدا کند، در آن صورت خوانش (e8) به دست میآید که در آن عمل به خود آن فرد نسبت داده نمیشود اما در ساخت کنترل ناقص در (d8) خوانش جملۀ (e8) به دست نمیآید بلکه در این جمله اتصاف عمل به خود فرد مدنظر است به عبارت دیگر این جمله خوانش تعبیر به خود دارد.
(کریمی،2008: 178-177) همانطور که در مطالعات فوق مشهود است، در زبان فارسی زبانشناسان ایرانی به تبعیت از معیارهای ویلیامز (1980) و کوستر (1984) مواردی که گروه اسمی آشکار را در جایگاه فاعل متمم ساخت کنترلی مجاز میدانند، کنترل غیراجباری فرض میکنند و نمونههایی که در آنها این جایگاه باید تهی باشد را کنترل اجباری میدانند.
بنابراین هرچند در ساخت کنترل ناقص عدم رعایت سازه فرمانی و ظاهر شدن فاعل آشکار در جایگاه فاعل متمم مجاز است و کنترل از نوع گسسته، متغیر و جزئی مشهود است و از آنجا که این موارد قابل تبیین هستند میتوان برخلاف نظر ویلیامز (1980) و کوستر (1984) کنترل ناقص را نیز مانند کنترل کامل نوعی کنترل اجباری فرض کرد.
'Raising and Control Constructions in Persian,' (to appear) Aspects of Iranian Linguistics, (eds.
In New Horizons in the Analysis of Control and Raising, Studies in Natural Language and Linguistic Theory (eds."