چکیده:
تشکیک مراتب وجود مسئلهای است که قریب به اتفاق ابتکارات ملاصدرا در
حکمت متعالیه بر آن بنا شده است با وجود این صدرالمتألهین در آثار خود
«تشکیک وجود» را چنان مسلم و قطعی انگاشته که هیچ دلیلی بر آن اقامه ننموده و
تنها با تشبیه کردن وجود به نور، تشکیک خاصی وجود را در هر دو پذیرفته است.
این مقاله کوششی برای یافتن برهان فلسفی بر مسئله تشکیک است که از راه
اختلاف آثار وجود و نفی تباین بین وجودات به این مقصود رسیده و آن را از منظر
شارحان فلسفه ملاصدرا مورد مطالعه قرار داده است. باید خاطر نشان کرد از آنجا
که مقاله در مقام تفسیر و اثبات نظر معروف و رایج بوده از نقد آن خودداری کرده
است.
خلاصه ماشینی:
"پس از شیخ اشراق صدرالمتألهین این نظریه را پذیرفت و آن را اساس فلسفه خود قرار داد، حتی اصالة الوجود را نیز با تشکیک اثبات میکند، آن گونه که حاجی سبزواری میگوید: کذا لزوم السبق فی العلیة مع عدم التشکیک فی المهیة (8) یعنی از طرفی میدانیم که تشکیک در ماهیت جایز نیست و از طرف دیگر، باید همیشه علت مقدم بر معلول باشد و تقدم و تأخر، یعنی تشکیک در ماهیت جایز نیست، پس باید تقدم علت و تأخر معلول مربوط به وجود باشد.
7. ادله اثبات تشکیک خاصی وجود چون ملاصدرا از طرفی وجود را حقیقتی واحده میداند و از طرف دیگر معتقد است که این حقیقت واحده دارای مراتب و درجات گوناگونی است، باید برای این مدعا که پایه و اساس تمام فلسفه اوست، دلیل محکمی اقامه کند، اما متأسفانه چون این مسئله را بدیهی و مسلم میپنداشته، کمتر بر آن استدلال کرده است.
به هر حال، این استدلالها و غیر آنها میتوانند اصل تشکیک مراتب وجود را اثبات کنند، البته روشن است که این استدلالها در مقابل مشاء که وجودات را حقایق متباینه میدانند کامل و بینقص هستند، اما در برابر سخن عرفا که وجود را یک حقیقت واحد دارای مظاهر و تجلیات گوناگون - نه مراتب و درجات مختلف - میدانند، مقاومتی ندارند، لذا خود ملاصدرا نیز گاهی سخن فلاسفه اشراق و فهلویون را میپذیرد و گاهی سخن عرفا را."