چکیده:
ایدئولوژیک مؤثر در تعاملات فراملی ایران طی قرن اخیر چه بودهاند؟ در پاسخ، مقاله دربارة دو مفهوم ناسیونالیسم و اسلامگرایی تمرکز دارد. ناسیونالیسم باستانگرا در دوران پهلوی اول و دوم، ناسیونالیسم لیبرال در دوران نهضت ملی، و ناسیونالیسم مذهبی در دوران جمهوری اسلامی سه چهرة مهم ناسیونالیسم ایرانیاند که هر یک به نحوی در تنظیم مناسبات فراملی ایران نقش داشتهاند. ناسیونالیسم، با وجود جهتگیریهای مختلف، نقش مهمی در بازسازی هویت ملی و تحکیم خودباوری و استقلال کشور داشته است. پس از انقلاب اسلامی، ناسیونالیسم غالبا تحتالشعاع اسلامگرایی قرار داشته و ایدئالیسم اسلامگرا در عرصة مناسبات جهانی کشور ظهور پررنگی یافته است. نکتة کلیدی مورد تأکید رهبران جمهوری اسلامی این بوده که دولت در عرصة سیاست خارجی بایستی روی تکلیف و رسالت اسلامیاش تمرکز کند. به این منظور، جمهوری اسلامی با توجه به نابرابریها و مناسبات سلطة جاری در عرصة بینالملل علنا با وضع موجود سیاست بینالملل مخالفت کرده و خواستار تغییرات به منظور برقراری عدالت بینالمللی شده است
خلاصه ماشینی:
در این گفتار اشاره خواهد شد که ناسیونالیسم در ایران معاصر چهره ها و جلوه های مختلفی داشته است که هر یک به نحوی در سیاست فراملی کشور تأثیر گذاشته اند؛ و در آخر، طـی گفتار سوم ، به نقش و تأثیر اسلام گرایی در تعـاملات جهـانی ایـران (بـا تمرکـز بـر دوران جمهوری اسلامی ) پرداخته خواهد شد.
این مکتب که قائل به استقلال رشتة روابط بین الملل از رشته ها یا حوزه های مطالعاتی دیگر نیست ، بر آن است که جامعه ، فرهنگ ، و سیاست داخلی ـ که مجموعا در قوام یابی یا تغییرات هویت دولت هـا مؤثرند ـ در تعریف منافع و جهت دهی به اقدام دولت ها نقش اساسی دارند.
با توجه به این که در دوران اخیر، ایران از مجـاری مختلـف تحت تهدید و فشار رقبای منطقه ای و قـدرت هـای بـزرگ قـرار داشـته ، دولـت جمهـوری اسـلامی از علایـق ناسیونالیسـتی بـرای تقویـت خودبـاوری و انگیـزة ایسـتادگی در برابـر دخالت های خارجی استفاده کرده است .
با وجـود ایـن کـه ایـن شعار قویا مورد حمایت رهبر انقلاب قرار داشت ، اما در عمل برخی ملاحظات سیاسـی از جمله مهار تنش در مناسبات بین المللی خصوصا با کشورهای منطقه و اولویت حفاظـت از اصل سیستم جمهوری اسلامی باعث شدند برنامة صدور انقلاب در همان سال هـای اولیـة انقلاب ، که کشور درگیر جنگ با عراق بود، تدریجا به حاشیه کشیده شود (← لاریجـانی ، ١٣٦٩).
اسلام گرایی حداکثری در ایـران پـس از انقـلاب اسلامی باعث شد تعاملات بین المللی دولت تا حد بسیاری جهت گیری ایـدئولوژیک پیـدا کند که این وضع بعضا در تعارض با منافع مادی کشور قرار داشته است .