چکیده:
شعر خاقانی ازجمله اشعاری است که افزون بر پیشینة شرحنویسی چند سدهای، به گواه کتب، مقالات، پایاننامهها و تحقیقات دانشگاهی سه دهۀ اخیر، به شکل خاص مورد توجه قرار گرفته است. تحقیق در سوانح زندگی، اندیشه و افکار، سبک و زیباشناسی شعر، تدوین فرهنگ لغات و اصطلاحات، شرح مشکلات شعر، و شرح قصاید منتخب او اخیرا منجر به راهیافتن شرح کامل قصاید او به بازار کتاب و بهتبع آن بهمنزلة منبع درسی دانشگاهها شده و میان استادان و دانشجویان از اقبالی نسبی نیز برخوردار گشته است. مقالة حاضر، با نگاهی انتقادی به نقد و تحلیل شکلی ـ محتوایی نقد و شرح قصاید خاقانی از دکتر محمد استعلامی پرداخته و پیشنهادهایی برای تکمیل و بهبود کار ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
به نمونه های ذیل توجه کنید: ـ وزن و موسیقی شعر خاقانی ، ضرورت تلفظ شکل تثنیۀ کلمات را از «ـین » به «ـین » (این ) نشان می دهد: با تو قرب قاب قوسین آنگه افتـدعشـق ر کزصفات خود به بعد المشرقین مانی جدا (ص ٦٧) استعـلامی ، «بعد المشرقین » را چنین نوشته که نادرست می نماید: شــاه عــراقین طــراز،کــزپــی توقیــع او کاغذشامی است صبح ، خامۀ مصری شهاب (ص ٢١٦) نیز: بارداری چون فلک ، خوش رو مه و خـور در شـکم وز دو سو چون مشرقین او را دو زهـدان دیـده انـد (ص ٣٣٩) از دیگر شواهدی که حرکت گذاری آن ها سبب نادرستی آن ها شده ، می تـوان بـه ابیـات ذیل اشاره کرد: عروس عافیت آنگه قبول کـردمـر که عمربیش بها دادمش به شیربها (ص ٨٧) به نظر، عمر بیش بها ترجیح دارد.
/ سجادی ص ٧ از سوی دیگر به نظر می رسد بتوان چند تصحیح ذوقی زیر را پیشنهاد کرد: بهر دفع دردچشم رهروان ،زآب وگیاش شیرمادردختر و گشنیز پسـتان دیـده انـد (ص ٣٤٠) استعلامی در شرح این بیت نوشته است : «آب و گیاه بادیه در نظـر خاقـانی کـه عاشـق زیارت کعبه است ، درمان درد چشم مسافران می شود، و در مصراع دوم به درمان کحالان در پزشکی سنتی اشاره می کند که شیر زائوی دختـر زاییـده را بـا بعضـی از گیاهـان مخلـوط می کرده ، و آن را دوای چشم درد می دانسته اند!» اگرچه ضبط بیت مطابق تصحیح مرحوم سجادی است و در این تصحیح نسـخه بـدلی برای این بیت ارائه نشده ، اما ضبط «بستان » نسبت به «پسـتان » مـرجح بـه نظـر مـی رسـد؛ گــــواه این نکته ، بلا تکلیفی واژه (در ضبط مختار) در معنی بیت است .