چکیده:
نوشته حاضر به بررسی گونهشناسی جوامع از نگاه فارابی بر مبنای ساخت و منش اجتماعی آنها میپردازد. در این راستا کوشیده است که با استفاده از دو کتاب ارزشمند این اندیشمند مسلمان، یعنی «آرای اهل المدینئ الفاضله» و «سیاسئ المدینه» به سنخشناسی و تقسیمبندی فارابی از جوامع به دو نوع فاضله و نافاضله بپردازد. فارابی مدینه فاضله را در چارچوب نظم کلی حاکم بر جهان ارزیابی میکند و هدف جامعه آرمانی را رسیدن به کمال انسانی و دستیابی به سعادت میداند.در ادامه، با نگاهی به اوضاع و شرایط فکری و اجتماعی فارابی و تاثیرپذیری او از فلسفه یونانی و اسلامی، به بررسی ویژگیهای هر یک از جوامع و نوع ساخت و منش اجتماعی آنها میپردازد. همچنین به انواع جامعه نافاضله در تقسیمبندی خردتری اشاره میکند و ویژگی اینگونه جوامع را بهصورت مبسوط شرح میدهد. جمعآوری اطلاعات در این نوشتار به شیوه اسنادی کتابخانهای و هدف آن، ارائه نوع نگاه فارابی به جماعات انسانی از منظر جامعهشناختی بوده است
خلاصه ماشینی:
"او از این اصل آغاز کرد که چون افراد بشر مجبور به زندگی کردن با یکدیگرند و به تعاون نیازمندند، تنها راه نجات آنها از تضادها و کشمکشها برقراری یک سازمان اجتماعی منظم است و استقرار یک دولت جهانی و حکومت عمومی، باید کمال و غایت مطلوب باشد.
در کتابهای علوم اجتماعی دورۀ متوسطه نیز اشاراتی به تقسیمبندی جوامع از نگاه فارابی شده که البته بهعلت پراکنده بودن آنها در کتابهای مزبور، در این مقاله سعی شده است با مروری دقیق بر اندیشههای اجتماعی فارابی، به گونهشناسی جوامع از دیدگاه او بر مبنای ساخت و منش اجتماعی به دو نوع فاضله و غیرفاضله بهصورت مبسوط پرداخته شود.
فارابی عقل فعال را عنایتی در حق انسان میداند و بر آن است که هنگامی انسان به مرتبت عقل فعال نائل میشود که از ماده مجرد شود و در وجود خود نیازی به ماده نداشته باشد.
نظریۀ فطرت فطرت در نظر فارابی با طبیعت به یک معنی است و هیچ یک از این دو تقابلی با عقل ندارد بلکه زندگی طبیعی، که همان زندگی فطری متناسب با حیات خدایی است، بر طبق نظام معقول زندگی انسان، که یکی از موجودات نظام آفرینش است، در مرحلۀ پایینتر از مرحلۀ عقل فعال قرار دارد.
(آزاد ارمکی، ۱۳۷۶: ۲۲۸) الگوی نظری فارابی طرح بحثهای انسانشناسی، معرفتشناسی، و جامعهشناسی فارابی متکی بر اصول زیر است: اصل اول همانطور که در نظام آفرینش سلسله مراتب وجود دارد، در مطالعۀ انسان و جامعه نیز باید به سلسله مراتب توجه کرد."