چکیده:
در ساختار پیچیده و در حال گذار بین المللی، تمامی دولت- ملتها به عنوان بازیگران اصلی در نظام بین الملل به دنبال شناخت تحولات و روندهای نوین جهانی و بهره گیری از فرصتهای درون آن برای دستیابی به جایگاه مناسب در ساختار جهانی هستند. در این بین کشورهای اسلامی به عنوان بازیگرانی که از یکسو براساس قواعد نظام قدرت در سطح بین الملل به دنبال تامین منافع ملی خود هستند و از سوی دیگر به دلیل هویت اسلامی خود در بسیاری موارد از این منظر مورد شناسایی قرار می گیرند، دوران گذاری سخت را تجربه می کنند. مطابق رهیافت نظری «پیچیدگی» در جهان شبکه ای و بهم پیوسته شده امروز توسعه و قدرت دیگر تنها در گرو توانمندیهای نظامی و تعداد سربازان و ادوات جنگی نیست. توسعه مبتنی بر دانش و فناوری است و کشوری می تواند به توسعه پایدار دست یابد که بتواند به شبکه جهانی دانش متصل شده و از آن بهره گیرد. در چنین شرایطی کشورهای اسلامی در نظام نوین بین المللی چگونه می توانند اهداف توسعه مبتنی بر دانش و فناوری را تحقق بخشند؟ برای پاسخ به این پرسش از روش مطالعات اسنادی و پویش محیطی استفاده شده است. مطابق این روشها، کشورهای اسلامی برای بهره گیری از فرصتهای درون شبکه و تضمین بقای خود باید در گام نخست، قواعد بازی درون نظام شبکه ای را شناخته و راهبرد تعامل با نظام و کنشگران آن را اتخاذ کنند. اما ارتقای جایگاه یکایک این کشورها از سطح دولتهای پیرامونی درون نظام نوین، مستلزم تقویت توانمندیهای آنان است. بهره گیری از آرمان امت واحده اسلامی، زمینه تقویت همکاریها و گسترش سطح تعاملات درون جهان اسلام را فراهم می کند. علم و فناوری از یکسو می تواند زمینه این وحدت را فراهم کند و از سوی دیگر تقویت روند وحدت گرایی خود عاملی برای توسعه علمی و فناورانه این کشورهاست. ایجاد شبکه ای از کشورهای اسلامی می تواند آنان را به عنوان یک بازیگر قدرتمند در نظام جهانی وارد کند و منافع یکایک آنان را درون این نظام تامین نماید.
In complex and changing world system، nation states as main agents in international system are trying to analysis new global trends and events to turn them into opportunity for their national interests and better position. In this condition، Islamic countries as agents are trying to get national interest and in the other hand are defining with their Islamic identity. According to Complexity theory، today in networking world، power and development won't earn just with militarily abilities and instruments and with solders numbers. Development is based on Science and Technology and so، countries need to improve their S&T abilities with joint to the world science network. So the main question is "How the Islamic countries can rich to S&T development aims?" To answer، we use environmental scanning and documents study. According to the achievement of this study Islamic countries have to know game rules inside networked system and use interactive strategy in their foreign politics، if they want to remain in the world network system and play their own role in it. Islamic countries need to improve their relations inside Islamic world. According to "Islamic OMMAT" theory، in one side، S&T make suitable context for this utility and in other side، utility inside Islamic world can help to improve S&T development in Islamic countries. Islamic network can transform Islamic countries (as one actor) to a powerful actor in new world system and help them to gain their national interests too.
خلاصه ماشینی:
نظام جهانی شبکه ای و تحقق توسعة علمی و فناورانه در کشورهای اسلامی علیرضا ازغندی استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد علوم و تحقیقات تهران ∗ مریم صنیع اجلال دانشجوی دکتری روابط بین الملل ، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد علوم و تحقیقات تهران چکیده در ساختار پیچیده و در حال گذار بین المللی ، تمامی دولت - ملتها به عنوان بازیگران اصلی در نظام بین الملل به دنبال شناخت تحولات و روندهای نوین جهانی و بهرهگیری از فرصتهای درون آن برای دستیابی به جایگاه مناسب در ساختار جهانی هستند.
جهان اسلام، کشورهای اسلامی ، نظام شبکه ای بین المللی ، امت اسلامی ، توسعه علمی و فناورانه ، تعامل و تقابل ١- مقدمه نقش انکارناپذیر علم و فناوری در تحول و شکل دهی به سایر روندهای جوامع بشری، و نیز نقش آن در توسعه کشورها منجر به اهمیت این حوزه شده است .
نظام شبکه ای که باید آن را محصول توسعه علم و فناوری و به ویژه فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی دانست ، ویژگیهایی دارد که آن را از سایر نظامها، متمایز می سازد، مهمترین ویژگیهای این نظام عبارتند از(کاستلز،١٥:١٣٨٠): • اقتصاد اطلاعاتی که در آن بهرهوری و رقابت میان شرکت ها و بنگاههای تجاری، مناطق و حوزههای اقتصادی و کشورها، بیش از هر زمان دیگر به معرفت و دانش ، اطلاعات، فناوری لازم برای پردازش این اطلاعات متکی شده است .
از این منظر باید کشورهای اسلامی را در سه سطح مورد بررسی قرار داد: سطح اول کشورهایی هستند که با اتخاذ سیاستهای تعاملی درون شبکه نظام جهانی از سویی و تدوین برنامه های توسعه علمی و فناورانه از سوی دیگر بدنبال حفظ و تثبیت جایگاه خود به عنوان یکی از اعضای شبکه هستند.