چکیده:
ارزش های اجتماعی در جوامع انسانی تاثیر بسیار دارد و معیارهای فرهنگی هستند که مردم با توجه به آنها خوبی و بدی، زیبایی و جذابیت و مطلوبیت پدیده هاو اشخاص را ارزیابی میکنند. در این جستار تلاش کرده ایم تحول معیار ارزش های اجتماعی را در مدایح شاعران ایرانی ـ عربی و پارسی گوی ـ از قرن اول تا نیمه دوم قرن پنجم هجری نشان دهیم . به همین منظور با بررسی مدایح این دوره ، معیار ارزش های اجتماعی را دسته بندی و سپس نتیجه گیری کرده ایم . نتایج به دست آمده نشان میدهد که در سه قرن اول هجری ، نژاد مهم ترین معیار ارزش های اجتماعی است . در قرن چهارم هر چند دین و جهاد با کفار اهمیت و ارزش بسیار دارد ولی باز هم در مرتبه بعد از نژاد قرارمیگیرد. از نیمه اول قرن پنجم به بعد دین و دینداری به عنوان برترین معیار ارزش های اجتماعی در صدر و جنگجویی و عدالت در مرتبه بعدی قرار دارند. دلایل عمده تحول معیار ارزش های اجتماعی در این دوره عبارتند از: رشد و گسترش دین اسلام ، روی کار آمدن حکومت های غیر ایرانی و جنگ هاو شورش ها و ناامنیهای حاصل از حمله های پی درپی زرد پوستان آسیای مرکزی به ایران .
خلاصه ماشینی:
در این جستار تلاش کرده ایم تحول معیار ارزش های اجتماعی را در مدایح شاعران ایرانی ـ عربی و پارسی گوی ـ از قرن اول تا نیمه دوم قرن پنجم هجری نشان دهیم .
شادی بو جعفر احمد بن محمــد آن مـــه آزادگان و مفخـر ایران خلق ز خــاک وزآب آتش و بادند وین ملک ازآفتاب گوهر ساسان (همان : ٣٦) همچنین اشعار پراکنده ای که در جنگ ها و فرهنگ ها، از شاعران دوره سامانی برجای مانده است ، از توجه به نژاد و پاک نژادی، به عنوان یکی از ارزش های برتر اجتماعی، حکایت میکند.
» (اسلامی ندوشن ،٤:١٣٦٣) آنچه بیش از همه در این کتاب معیار ارزش های اجتماعی را به ما نشان میدهد،یکی هجونامه و دیگری مدح سلطان محمود و سومی نامه رستم فرخزاد به برادر خویش است .
سخن آخر اینکه آنچه فردوسی به عنوان معیار ارزش های اجتماعی مطرح میکند و طبعا مورد قبول مردم روزگار وی نیز بوده است ،در موارد ذیل میتوان برشمرد: نژاد پاک و اصیل داشتن ،ایرانی و از خاندان پادشاهی بودن ،دادگری،خرد و دانش داشتن ،راستگویی و دین داری ،زیبایی و قدرتمندی .
به هر روی وی نیز دینداری را از ارزش های اجتماعی به شمار آورده ،هرچند کمتر از فرخی و عنصری این صفت را برای ممدوحانش به کار برده است .
دلایل عمده تحول معیار ارزش های اجتماعی را در این دوران ،در موارد زیر میتوان جستجو کرد: ١- رشد و گسترش دین اسلام در ایران که به شدت با تفاخر به نژاد و انساب مخالف است .