چکیده:
همدان به عنوان یکی از کهن ترین شهرهای ایران ، و مرکز حکومت مادها، که بی شک از دوران هخامنشیان بر حسب وضع جغرافیایی، در اندیشه مردم ، مقام «دل ایران » احراز کرده بود. در اواخر عهد ساسانیان به آسانی در معرض تاخت و تاز قرار گرفته و با فتح آن به دست مسلمانان ، کانونی برای لشکر کشی به مناطق دیگر از جمله آذربایجان و اصفهان و... شد. گسترش اسلام در ایران و منطقه مورد مطالعه همدان ، روندی نسبتا آرام و تدریجی و مبتنی بر علل مشخص را طی کرد. یکی از مسائل دخیل در این روند، که از دوره خلفای راشدین آغاز شد، مهاجرت و سکونت دسته جمعی قبایل عرب بود، که در شهرهای جبال و منطقه همدان شاهد سکونت شماری از طوایف مانند «ربیعه » و «بنی عجل » هستیم . در ادامه ، گروه های زیادی از تیره های عرب به دلیل فرار از ظلم و ستم خلفا و حاکمان محلی، بدین مناطق مهاجرت میکردند. حضور علویان و سادات در همدان و حتی خاندان امارت پیشه عجلیان ، که به پاداش خدمات خویش در زمان خلیفه مامون بر جبال استیلاء یافتند، از جمله موارد قابل ذکر میباشد.
خلاصه ماشینی:
"(فرای، ١٣٧٥: ١٤٣) از دیدگاه کاظم علمداری نهضت های مقاومت در نهادینه کردن اسلام در ایران نقش بارز و ویژه ای داشتند و در این ارتباط چند نکته را باید مدنظر داشته باشیم ، نخست آن که باید مقابله ایرانیان با اعراب را از برخورد ایرانیها با اسلام تفکیک کرد و اولین مقابله ها هم که از قرن دوم علیه خلفای اسلامی یا حاکمان دست نشانده آنها آغاز شد در ایران بیشتر انگیزه های اقتصادی، اجتماعی و نیز سیاسی (قدرت ) داشت ، نه ملی و مذهبی.
(فرای، ١٣٧٢: (155-150 دوم آنکه درست نیست که هجوم اعراب به ایران را برابر با گسترش و پیدایش اسلام و غلبه آنها بر فرهنگ و سرزمین ایران بدانیم و همه آنچه بر این جامعه رفت را به بیگانگان نسبت دهیم ، همان طور که در عصر پبامبر (ص ) نقش سلمان پارسی در دوره اول اشاعه اسلام بارز است ، یا در جنگ های دیگری که میان طوایف عرب و به ویژه علیه حکومت اموی صورت گرفت ایرانیان نیز شرکت داشتند و یا در انتقال حکومت از امویان به عباسیان نقش ابومسلم خراسانی در بسیج مردم ، بسیار تعیین کننده بود."