چکیده:
تنوع و پیچیدگی ساختار خانواده و ازدواج در ایران عهد ساسانی از موضوعات درخور توجه است. تاکید بر تداوم نسل، نام و تبار خانوادگی و کارکردهای این جهانی و آن جهانی ازدواج که سبب ایجاد این تنوع و پیچیدگی شده، از مهم ترین ویژگی های جایگاه زنان در جامعه ساسانی است. قوانین کهن زرتشتی خواهان ایجاد محدودیت هایی برای جامعه زنان بود؛ درحالی که قوانین جدید- که حاصل بازنگری دستوران عهد ساسانی بود- رشد و پیشرفتی محسوس در امور زنان و مسائل حقوقی آنان را نشان می داد. مقاله حاضر گونه های رایج ازدواج، قوانین مرتبط با جانشینی و وضع اجتماعی و حقوقی زنان را بررسی کرده است. به نظر می رسد قوانین اجتماعی ازدواج در دوره ساسانی حدود و اختیارات زنان را متفاوت تر از جوامع عشیره ای تبیین کرده است و نهاد خانواده به صورت عمومی در جامعه ساسانی تعریف استواری داشت؛ رخدادهای اجتماعی و سیاسی پایان این دوره تاریخی نشان از آن دارند که نقش اجتماعی و ارتقای اعتبار اجتماعی و سیاسی زنان به شدت ترقی داشته است. اگر در اواخر سلسله از سویی نبود اولاد پسر را برای جانشینی تنها دلیل واگذاری قدرت به زنان ندانیم، در سوی دیگر نیز، افزایش بینش و ارتقای درجه سیاسی و اجتماعی زنان در مطالبه قدرت موثر بوده است.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله پس از ذکر گزیده ای از تاریخ سیاسی ساسانیان ، اوضاع حقوقی زنان ، گونه های رایج ازدواج ، مسائل مرتبط با جانشینی در قانون ایران عهد ساسانی و نهاد استوری (جانشینی ) و اهمیت زناشویی بررسی میشود.
اگر پدری در ازدواج دخترش کاهلی میکرد، دختر حق داشت خود دست به انتخاب بزند و پدر مکلف بود هزینه هایش را بپردازد؛ اما اگر دختـری از روی علاقـ ۀ زیاد به مردی بدون رضایت پدر ازدواج میکرد، فقط با عذرخواهی از دوده سالار یـا بـه کمـک فرزند پسری که در آینده به دنیا میآورد، میتوانست به پادشازنی برسد (کریمی زنجانی، ١٣٧٩: .
درنظـ ر آن ها بسیار اهمیت داشت اموالی که به کوشش خانواده طی چندین نسل گرد آمده بود و شالودة برگزاری آیین های دینی و مراسم برای مردگان و نیز فعالیت نسـل هـای آینـده بـود، بـه دسـت کسانی برسد که از راه نام و خون و کیش با صاحبان پیشین پیوستگی داشته باشند (یارشـاطر ، ١٣٨٠: ٣٨- ٣٩)؛ ازاین رو در متون حقوقی عهد ساسانی دربارة جانشینی و مسائل مرتبط با آن مباحث بیشمار و مفصلی مطرح شـده اسـت .
علاقۀ فراوان جامعۀ ایرانی به حفط نام و برقراری آتش خانه و تداوم سلسلۀ دوده و خاندان سبب شده است در حقوق ساسانی مواردی از این دست فراوان یافت شود و شاید بتوان گفـت این مسئله از عوامل مهم گوناگونی پیونـدهای ازدواج در عصـر ساسـانی بـوده اسـت برخـی پارسیان برای تکذیب ازدواج با محارم و تبرئۀ زرتشتیان از چنـین اتهـامی، ایـن گون اگـونی و پیچیدگی قوانین ازدواج را پیش کشیده اند."