چکیده:
فضیلت علم و دانش از منظر اسلام پوشیده نیست؛ به گونه ای که قرآن کریم هدف از بعثت پیامبر گرامی اسلام(ص) را تعلیم کتاب و حکمت معرفی نموده است. در این راستا قرآن کریم از کسانی یاد نموده است که خداوند آنان را به زینت دانش آراسته و از آنها با عنوان اوتوالعلم تعبیر نموده است. در اینکه مصداق اوتوالعلم یا همان صاحبان دانش و معرفت چه کسانی هستند؛ مفسران اقوالی مختلف دارند. صرف نظر از اختلافی که در تفسیر برخی آیات از سوی مفسران دیده شده اقوال در حصر و یا تعمیم مصادیق اوتوالعلم نیز متفاوت است. در این تحقیق ضمن بررسی مفهومی اوتوالعلم در آیه 49 سوره عنکبوت، مصادیق اوتوالعلم و مقوله جری و تطبیق مورد بررسی قرار گرفته و با استناد تحلیلی به روایات، قول به حصر تثیبت شده است.
خلاصه ماشینی:
زمخشری در تفسیر آیۀ ومنهم من یستمع إلیک حتی إذا خرجوا من عندک قالوا للذین أوتوا العلم ما ذا قال آنفا أولئک الذین طبع الله علی قلوبهم واتبعوا أهواءهم (محمد/ 16) میگوید: منافقان در مجلس پیامبر حاضر میشدند و سخنان آن حضرت را میشنیدند و زمانی که از محضر آن حضرت خارج میشدند به صاحبان علم از صحابه از روی ریشخند میگفتند: پیامبر الآن چه گفت؟ برخی هم گفتهاند که وقتی پیامبر در خطبۀ خود از منافقان عیبجویی مینمود آنها خارج میشدند و به عالمان این سخن را میگفتند (1407: 4/322).
1. مؤمنان حافظ قرآن گروهی از مفسران نیز أوتوا العلم را در آیۀ 49 سورۀ عنکبوت به مؤمنان حافظ قرآن تفسیر نمودهاند: مراد از بل هو آیات بینات قرآن است و مراد از فی صدور الذین أوتوا العلم مؤمنانیاند که حاملان قرآن هستند (بغدادی، 1415: 3/383).
در تفسیری دیگر از تفاسیر معاصر آمده است: در روایات زیادی که از طرق اهل بیت وارد شده این آیه به ائمۀ اهل بیت تفسیر شده است و این نه به معنای انحصار است بلکه بیان مصداق روشنی است برای الذین أوتوا العلم و اگر میبینیم در بعضی از روایات، تصریح شده به اینکه منظور خصوص امامان است در حقیقت اشاره به مرحلۀ کامل علم قرآن میباشد که در اختیار آنهاست و هیچ مانعی ندارد که علما و دانشمندان بلکه تودههای فهمیدۀ مردم بهرهای از این علوم قرآن داشته باشند (مکارم شیرازی، 1374: 16/305).