چکیده:
نویسنده در بخش درآمد کتاب، به مباحث اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی
روزگار خطیب بغدادی، دیدگاههای آموزشی او، کانونهای آموزش در سده پنجم
و... پرداخته است. در بخش نخست مطالبی همچون نفوذ دانش حدیث بر ادبیات
زندگینامه نویسی، پایگاه و جایگاه شهر بغداد در شکلگیری دانشهای زمان و
گسترش آنها، زندگی خطیب بغدادی و... را مورد بررسی قرار داده است. بخش
دوم به مسأله آموزش اختصاص دارد و به تبیین مسائلی چون: سرآغاز آموزش
اسلامی، جایگاه اسلام در امر آموزش، روش آموزش و... پرداخته است. در بخش
سوم با عنوان پایگاه اجتماعی دانشمندان، مباحثی از قبیل پیوندهای دانشمندان با
دولت، توده مردم با یکدیگر، وضع مالی آنها و... را توضیح داده است.
اصل کتاب، شامل یک درآمد، سه بخش و یک پیوست است، و مترجم فارسی
برای تتمیم فایده، دو پیوست دیگر بر آن افزوده است.
پیوست کتاب، شامل موضوعاتی است درباره ریشههای نظام آموزش و
پرورش اسلامی، نهاد و بنیادهای آموزشی، گردهماییهای علمی و فرهنگی،
شیوههای تدریس و... مترجم کتاب نیز برای تتمیم فایده آن، دو پیوست بر
کتاب افزوده است. عنوان نخستین پیوست «ناکامیهای سیبویه» است. در پیوست
دوم، نوشتههای 6 تن از دانشمندان و پژوهندگان مختلف را درباره کتاب، ترجمه و
نقل کرده است.
خلاصه ماشینی:
"«آموزش و پرورش اسلامی پیش از برپایی مدرسه» [به شکل امروزی و طبعا به تقلید از شیوههای رایج در فرنگ] موضوع «پیوست یکم» کتاب است که در آن به این نکات و مباحث پرداخته شده است: ریشههای نظام آموزش و پرورش اسلامی، تکاپوی آموزشی در روزهای آغازین اسلام، نهادها و بنیادهای آموزشی، گردهماییهای علمی / فرهنگی (مجلس و حلقه)، حضور دانشجویان بر سر درسها و کار «مستملی» (املا کننده)، سن آغاز تعلیم، طول مدت تحصیل استادان، آزمونها، گواهیهای سماع، اجازه، رحله، خان (سرا)، مسجد، آرامگاه، خانقاه، کتابخانه، دارالعلم، علوم اوائل (علوم یونانی و پیش از اسلام)، دانشهای مسلمانان، تدریس و روشهای آن، زبان و هزینه تحصیل و تدریس.
مترجم برای نشان دادن ارزش و اهمیت نهاد آموزش اسلامی در «پیوست سوم» ترجمه نوشتههای تبیینی و انتقادی شش تن از دانشمندان و پژوهندگان مختلف را درباره این کتاب نقل کرده است: آنه ماری شیمل (آلمان)، آصف علی اصغر فیضی (هند)، پروفسور بایارد داج (آمریکا)، دکتر محمد صغیر حسن معصومی (پاکستان)، استاد کونزینوسکی (آلمان)، هانس گوتشالک (اتریش)، که همه آنها بر تازگی و اهمیت و ارزش کتاب تأکید کردهاند.
کتاب تاریخ بغداد از دسته کتابهای گروه دوم است که محور اصلی آن، از رهگذر گفتوگو درباره دانشمندان حدیث از چگونگی آموزش در اسلام و ماهیت و کیفیت آن بحث شده است، و از این دیدگاه منبعی پر ارج و گرانسنگ به شمار میآید، اما چنانکه گفته شد دسترسی به آن برای همگان دشوار و حتی ناممکن است."