چکیده:
تجدیدناپذیری ذخایر نفتی و ماهیت نوسانی و نااطمینانی در میزان تحقق درآمدهای نفتی دولت در کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت(بهویژه کشورهایی که اقتصاد آنها متکی به درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام است)،توجیهکننده ضرورت مدیریت بر این درآمدهاست.بررسیها نشان میدهد اگرچه برخی از کشورهای صادرکننده نفت مانند عربستان سعودی،روسیه و برخی دیگر از کشورها سعی در مدیریت درآمدهای نفتی در چارچوب سیاستهای مالی و بودجهای دارند،اما مهمترین شیوه مدیریت درآمدهای نفتی که تاکنون در بسیاری از کشورها بهکار گرفته شده،تشکیل صندوقهای نفت(صندوقهای تثبیتی،پسانداز و احتیاطی) بوده است.البته این روشها،منحصر به کشورهای نفتی نبوده و در مورد سایر کشورهایی که بخش مهمی از درآمدهای صادراتی آنها به یک یا چند کالای معدنی یا کشاورزی متکی بوده نیز بهکار رفته است.در ایران نیز ابتدا با اختصاص کلیه درآمدهای نفتی به تامین مالی برنامههای عمرانی کشور(با تشکیل سازمان برنامه)، بهدنبال تبدیل ثروت نفتی کشور به زیرساختها و داراییهای مولد صنعتی بودند که این برنامه عملا شکست خورد.پس از انقلاب اسلامی این هدف با اختصاص سهم قابل توجهی از درآمدهای دولت به طرحهای زیربنایی و تولیدی دنبال گردید اما بهدلیل عدم امکان کنترل اثر نوسانات قیمت جهانی نفت بر بودجه دولت و عدم کنترل اندازه دولت در اقتصاد،عملا این تلاشها نتیجه چشمگیری دربرنداشت. در زمان تدوین برنامه سوم توسعه(1379)مکانیسم جدیدی به نام حساب ذخیره ارزی در قالب ماده 60 قانون برنامه سوم طراحی گردید.با بهکارگیری این مکانیسم، دولت سعی دارد ضمن کاهش اثرات مخرب نوسانات کوتاه مدت قیمت جهانی نفت بر اقتصاد کشور،با متنوعسازی اقتصادی و کاهش وابستگی شدید اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی و تقویت سهم بخش غیردولتی در اقتصاد،زمینه دستیابی به هدف تبدیل ثروت نفتی به سایر داراییهای مولد و استفاده بین نسلی از آن را فراهم نماید. بررسی و ارزیابی عملکرد این شیوه نشان میدهد اگرچه این مکانیسم در کاهش تاثیر کوتاهمدت تغییرات قیمت جهانی نفت بر بودجه دولت موفق بوده،باوجود این، ساختار حقوقی،نحوه مدیریت،سیاستهای اتخاذ شده در مورد نحوه برداشت و هزینه کرد منابع این حساب-بهخصوص در بعد انضباط مالی و تنظیم میزان مصارف دولت و جلوگیری از ورود بیرویه این درآمدها به اقتصاد(کارکرد احتیاطی و پسانداز)،قابل تامل و بررسی بیشتر میباشد.
خلاصه ماشینی:
"درآمدهای نفتی به تامین مالی برنامههای عمرانی کشور(با تشکیل سازمان برنامه)،
1. لزوم حفظ ثبات و تعادل اقتصاد کلان با توجه به نوسانات درآمدهای نفتی دولت:
موجهه با تزریق حجم قابل توجه درآمدهای نفتی به اقتصاد کشور:افزایش یا کاهش سریع
درآمدهای ارزی کشور از محل صادرات نفتی تامین شده است.
بهره مالکانه و سود سهام که در حدود 85 درصد از کل درآمدهای نفتی این کشور خواهد بود(انتظار میرود در 10 سال اول تولید تحقق یابد)به دو روش
دریافتی از توسعه میادین کوچک نفتی(در آبهای تیمور شرقی که به مناطق تحت حاکمیت استرالیا متصل است)را ذخیره میکند انگیزه تشکیل این صندوق احتیاطی
ساختار مالی و مدیریت درآمدهای نفتی در نروژ(صندوق دولتی نفت نروژ1)
گذاشته نروژ و کاهش احتمالی درآمدهای نفتی وارد عمل شده و ثروت نفت را به نسل
اولین انتقال درآمدهای نفتی دولت به صندوق نفت در سال 1996 انجام شد و در پایان
تضمین میکند تا در صورت کاهش یا قطع درآمدهای نفتی نیز این ساختار تداوم یابد
تا قبل از تصویب برنامه سوم توسعه،کل درآمدهای دولت از بخش نفت شامل درآمد
براساس این ماده قانونی اهداف دولت از ایجاد حساب ذخیره ارزی(متن ماده
مکانیسم طراحی شده برای تامین منابع مالی این حساب این است که دولت
قابل ذکر است سود سهام دولت در شرکت ملی نفت و سایر شرکتهای وابسته و همچنین خالص درآمد
در مدیریت درآمدهای نفتی بوده و تجارب آنها شایسته توجه و استفاده است.
درآمدهای نفتی در ایران یعنی حساب ذخیره ارزی مورد بررسی و با ارزیابی کلی اهداف"