خلاصه ماشینی:
"(3) چنانکه در ذیل مشاهده خواهد شد این امر قطعا در مورد سرزمینهایعثمانی، هند یا حتی روسیه صدق نمیکند، گرچه به نظر میرسد این امر بهطور کلی در تجارت با اروپا؛ جایی که بازرگانان مسلمان جهت اجرای واجبات مذهبی خویش مجبور به همسویی با اروپاییان بودند، واقعیت داشته باشد، به هرحال استثناهایی هم گزارش شده است.
هلندیان خاطرنشان ساختند که بازرگانان خرده فروش در بندرعباس، بهویژه یهودیان و ارمنیان تمایلی نداشتند که قیمت کالاها را افزایش داده و سرمایه خود را قبل از تجار به اصطلاح عمده فروش که غالبا مسلمان بودند، خرج کنند، حال آنکه تجار عمده فروش چنین کاری را انجام داده بودند و این از ترس آن بود که افزایش قیمتها باعث شود تجار خرده فروش مقامات سیاسی را وادار کنند مشکلاتی را برای تجار عمده فروش به وجود آورند.
تجار ارمنی احتمالا به خاطر بصیرتشان در کار تجارت ابریشم، موقعیت مکانی و امتیازهایی که توسط دولت به آنها اعطا شده بود از دیگران برجستهتر بودند، اما آنها به هیچ وجه تنها تجار بومی فعال در ایران نبودند، بهویژه اینکه در بازار داخلی کشور نقش آنها کمرنگتر از تجار هندی، یهودی و مسلمان بود، در حالی که هندیها و یهودیان، بازار مهم مبادله ارز را در اختیار داشتند، اما آنها به هیچ وجه چنین نقش واسطهای و تسهیلکنندهای را ایفا نمیکردند.
ارامنه جلفا که اجرای چنین وظایف و خدماتی به آنها واگذار شده بود با اصطلاح «بزرگان تجاری» مطابقت میکردند؛ اصطلاحی که وان لئور(1) آن را برای تجار ثروتمند آسیایی به کار برد که بهطور نزدیکی با سران طبقه حاکمه و افرادی که به تعبیری به تجارت سیاسی اشتغال داشتند، مرتبط بودند."