چکیده:
کتاب کافی کلینی، نخستین اثر جامع حدیثی شیعه است که با دربرداشتن ابواب گوناگون اعتقادی،
فقهی، تاریخی و ... از جایگاه و اهمیت ویژهای در تاریخ اندیشه شیعه برخوردار است. در این پژوهش
درصدد شناسایی زمینههای تدوین این اثر و جایگاه تاریخی آن بوده، بهطور خاص برابعاد کلامی آن تمرکز
نموده، در پی اثبات این ادعا هستیم که روایات کلامی کافی بیش از آن که پایگاه سندی قدرتمندی
داشته باشند، در چارچوب ایدئولوژی اعتقادی شیعه در آن عصر شکل گرفته و مستندات دیگری برای
اثبات درستی آنها چون اعتبار عقلی یا وجود قراینی پیرامونی مبنا قرار گرفتهاست. ابتدا گزارش کوتاهی از
زندگی کلینی ارائه داده و سپس به بررسی کتاب کافی و ابعاد کلامی آن خواهیم پرداخت.
خلاصه ماشینی:
"یکی از این فرضیهها میتواند این باشد که نواب اربعه در جامعه شیعی آن دوره بیش از آن که شخصیتی علمی به شمار آیند، شخصیتی اجرایی برای ارتباط با امام زمان در صورت لزوم شناخته میشدند و لذا شیعیان عمدتا برای حل مشکلات دشوار و غیر طبیعی به ایشان مراجعه نموده و به ندرت جهت سؤال شرعی یا استماع حدیث به آنان رجوع میکردند و گویا شیعیان از دوره پایانی غیبت صغرا به این مسئله عادت نموده بودند که نیازهای دینی و مذهبی خود را باید از طریق مراجعه به عالمان و فقیهان و راویان حدیث حل نمایند و لذا در متون روایی معاصر با کلینی نیز روایات چندانی از نواب نقل نشدهاست،(5) بنابراین، سؤال یادشده اساسا بیمورد است.
نکته مهم دیگری نیز آن که کلینی عمده روایات خود را همان گونه که خواهیم گفت از طریق تداول کتبی و نه شفاهی صرف نقل نمودهاست و لذا افرادی که از آنها نقل حدیث میکند همگی از اصحاب تألیفات در بین شیعه بودند، این در حالی است که نواب اربعه تألیفات حدیثی نداشتهاند.
(4) تلاش وی برای حذف برخی روایات شبهه برانگیز تا جایی استمرار یافته که گاه روایات نسبتا مسلم بین اهل حدیث شیعه را نیاورده(5) و لذا در منازعات بعدی هیچ یک از پیروان مکاتب کلامی شیعه از قم و بغداد گرفته تا مدرسه حله نسبت به کتاب کافی حساسیتی جدی از خود نشان نداده و در عمده موارد بدون هیچ دغدغهای به نقل روایات آن بدون توجه به وضعیت سندی آنها پرداختهاند و به این دلیل وی نوعی مصونیت از اتهامهای متداول آن زمان، مانند غلو و تقصیر یافته است."