چکیده:
مساله «جامعیت قرآن کریم» و گستره آن، از مباحث مهم قرآنی و دارای نقش بنیادین در فهم و تفسیر آن است. پژوهشگران برای تبیین قلمرو قرآن، به آیاتی استدلال کرده اند و مهم ترین آنها، عبارت «ونزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء» است. به رغم مباحث ارزشمندی که در این باره بیان کرده اند، واکاوی آن می تواند برخی از زوایای آن را روشن تر کند. این جستار با روشی توصیفی- تحلیلی، دیدگاههای مفسران در باره تبیان بودن قرآن را مورد بررسی قرار داده است. تامل در مفهوم تبیان، چگونگی بیان آموزه ها و معارف در قرآن و روایات مربوط به جامعیت، نشان از آن دارد که قرآن مشتمل بر بیان هر چیزی است که نیاز به تبیین دارد؛ بنا بر این، قرآن تبیان همه چیز اعم از آنچه مربوط به هدایت است و رنگ و بوی دینی دارد و هر آنچه غیر دینی است و به ظاهر مربوط به دین نیست. هر چند برخی جزئیات به صورت تفصیلی و برخی دیگر به صورت اجمالی در قرآن آمده است و قرآن خود بیان آنها را به سنت پیامبر و معصومان (ع) و قواعد عقلائی، زبانی و عملی برگرفته از آن دو، واگذار کرده است.
خلاصه ماشینی:
نقد دیدگاه جامعیت مطلق قرآن اگر آن چنان که از ظواهر سخنان طرف داران نظریۀ جامعیت مطلق قرآن برمیآیـد آن هـا بر این باور باشند که همۀ دانش ها اعم از دینی و غیـر دینـی در قـرآن و در قالـب همـین الفاظ بیان شده است ، افزون بر اینکه آیات مورد استناد، دلالتی بر جامعیت ادعایی آن ها ندارد، سؤالات و ابهامات جدی دربارٔە این نظریه وجود دارد: ١.
جای این پرسش هـست کـه اگـر همـۀ ایـن دانـش هـا در قـرآن وجـود دارد چـرا هیچ یک از این مفسران و قرآن پژوهان ، موفق به کـشفی جدیـد در عرصـۀ علـوم تجربـی نشده اند؟ چرا هیچ گاه در آغاز، به این دانش ها دست نیافتند و همیـشه منتظـر بودنـد تـا غربیان و دیگران دست به نوآوری علمی بزنند و آنگاه آنان در صدد برآینـد تـا شـاهدی قرآنی برای آن بیابند؟ طرف داران این نظریه نتوانسته اند نمونه ای عینی برای مدعای خود بیابند.
جامعیت قرآن نسبت به همۀ امور حتی قوانین علمی ، نیز به این معنا نیست کـه قـرآن دائرة المعارف بزرگی است کـه تمـام جزئیـات علـوم ریاضـی و جغرافیـایی و شـیمی و فیزیک و گیاه شناسی و مانند آن در آن آمده است بلکـه بـه ایـن معناسـت کـه مبـانی و اصول کلی برنامه های نظام سیاسی ، اقتـصادی و مـدیریتی جهـان را بیـان کـرده اسـت .