چکیده:
بهره وری به عنوان یکی از منابع رشد اقتصادی، همواره مورد توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران کلان اقتصادی است. بررسی وضعیت اقتصاد ایران نشان می دهد که بخشی از عدم تحقق های رشد اقتصادی در برنامه های توسعه ناشی از عدم تحقق رشد بهره وری می باشد. در این مطالعه شاخص های بهره وری کار، سرمایه و کل عوامل تولید (TFP) ایران با کشورهای جنوب غرب آسیا، عضو APO و عضو OECD برای دوره 2009-1996، مورد سنجش، مقایسه و ارزیابی قرار گرفت. علاوه بر این، ضمن مقایسه شکاف بهره وری ایران با کشورهای یاد شده، دلایل ایجاد این شکاف با توجه به عوامل پیش برنده ارتقای بهره وری (شامل سرمایه انسانی، موجودی دانش و فناوری، آزادی اقتصادی و ...) با رویکرد مقایسه تطبیقی تصریح و تبیین شد. نتایج نشان می دهد هم سطح و هم رشد بهره وری اقتصاد ایران در مقایسه با اغلب کشورهای جنوب غرب آسیا و میانگین کشورهای منتخب OECD و APO پایین تر است. از مقایسه شاخص های سرمایه انسانی، دانش و فناوری، آزادی اقتصادی و رقابت پذیری ایران با کشورهای مورد بررسی، این نتیجه حاصل شده است که شکاف سطح عوامل پیش برنده ارتقای بهره وری ایران با کشورهای یاد شده، به ویژه کشورهای توسعه یافته بیشتر شده که موید افزایش شکاف بهره وری است. لذا برای دستیابی به اهداف سند چشم انداز، انجام برخی از اصلاحات اساسی در ساختار اقتصادی و تجاری در کشور و به کارگیری تجارب موفق سایر کشورها مورد نیاز می باشد.
خلاصه ماشینی:
جدول 1 - مقایسه تغییرات شاخص بهرهوری نیروی کار در کشورهای جنوب غرب آسیا در دوره 1996-2009 (به تصویر صفحه مراجعه شود) مأخذ: World Bank,2013 همچنین در کل دوره مورد بررسی (1996-2009)، متوسط رشد بهرهوری سرمایه در ایران منفی 6/0 درصد بوده و همانند کشورهای ارمنستان(5- درصد)، آذربایجان(1/1- درصد) و ترکیه (1- درصد) روند نزولی داشته است و تنها کشورهای اردن (2/2 درصد)، مصر(7/1 درصد) و لبنان(1درصد) وضعیتی به مراتب بهتر از کشورهای دیگر منطقه جنوب غرب آسیا داشتهاند (جدول2).
جدول 2- مقایسه شاخصهای بهرهوری سرمایه و کل عوامل تولید ایران با کشورهای منتخبجنوب غرب آسیا در دوره 1996-2009 (درصد) (به تصویر صفحه مراجعه شود) ماخذ: محاسبه تحقیق با توجه به آمار و اطلاعات موجود، شاخصهای بهرهوری در کشورهای منطقه جنوب غرب آسیا نشان میدهد که رشد بهرهوری در عمده کشورهای این منطقه در دوره (2007-1996) همواره مثبت بوده است و به طور میانگین سالانه رشد بهرهوری نیروی کار 9/1 درصد را تجربه کردهاند.
با استفاده از شاخصهای نرخ ثبتنام ناخالص در مقطع آموزش ابتدایی، نرخ ثبتنام ناخالص در مقطع متوسطه و نرخ ثبت نام ناخالص در مقطع آموزش عالی به عنوان عوامل تبیینکننده سرمایه انسانی، شاخصهای انباشت هزینههای تحقیق و توسعه، سهم صادرات صنایع کارخانهای از کل صادرات، سهم صادرات کالاهای با فناوری بالا در صادرات صنعتی، سهم سرمایهگذاری مستقیم خارجی از تولید و سهم صادرات در تولید ناخالص داخلی به عنوان شاخصهای تبیینکننده موجودی دانش و سطح فناوری و شاخصهای میزان آزادی اقتصادی و شاخص آزادی تجاری به عنوان شاخصهای تبیینکننده برخی از ابعاد سرمایه اجتماعی، به مقایسه تطبیقی شاخصهای یاد شده در ایران با متوسط گروه کشورهای جنوب غرب آسیا، سازمان بهرهوری آسیا و کشورهای OECD پرداخته شده است (جدول 11).