چکیده:
غرض از نگارش نوشتار حاضر، ارائه ی تحلیلی مستدل و مستند از دو طبقه بندی مهم منطقی است؛ یکی تقسیم قضیه ی مسوره به حقیقیه و خارجیه و دیگری تقسیم قضیه ی حملیه ی موجبه به حقیقیه، خارجیه و ذهنیه. تداخل این دو طبقه بندی به دلیل اشتراک در عنوان، در طول تاریخ موجب بروز اشکالات و ابهامات متعددی در فهم علم شناسی قدما شده است. در پژوهش حاضر، با اشراف بر تطور تاریخی هر دو طبقه بندی و با اخذ روی آوردی منطقی - معرفتی، ابتدا طبقه بندی مثنی و سپس دو تقریر مختلف از طبقه بندی مثلث مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. از این ره گذر و در سایه ی دقت در ضوابط و شرایط منطقی هر یک از این دو طبقه بندی، نقاط ضعف و قوت آن ها روشن می گردد، ضمن این که دیدگاه رقیب در این مساله نیز مورد بررسی قرار می گیرد.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس ، دو قسم قضیه ی خارجیه و حقیقیه ، کـه فخر رازی و خونجی مطرح می کنند و اقسام سه گانه ی حقیقیه ، خارجیه و ذهنیه که ابهری پیشنهاد می کند و نـزد متـأخرین و معاصـرین نیـز مقبـول افتـاده اسـت ، دو طبقـه بنـدی علی حده اند و آن ها را باید به منزله ی دو مسأله ی متمایز تلقی کرد که اشتراکـشان تنهـا در عنوان است ، لذا ابتدا تقسیم بندی مثنی را مطرح می کنیم و آن گاه وجوه تمایز طبقه بنـدی مثلث را توضیح می دهیم که با عنوان قضایای ثلاث خوانده می شود.
دلیل این امر را در منطق سنتی ، تنها بر تمـایز قـضیه ی خارجیـه و حقیقیـه مـی تـوان تفسیر کرد؛ زیرا در قضایای خارجیـه ، صـدق در چنـد مـورد بـه معنـای صـدق در همـه ی مصادیق نیست ، اما در قضیه ی حقیقیه ، صدق در یک مورد به معنـای صـدق در هـر مـورد است ؛ زیرا محمول قضیه ی حقیقیه برخاسته از ماهیت موضوع است و وصفی کـه ریـشه در حقیقت موضوع دارد لازمه ی وصف عنوانی موضوع است .
٤. نتیجه طبقه بندی قضیه ی حملیه ی مسوره به حقیقیه و خارجیه (طبقـه بنـدی مثنـی ) کـه از ابتکارات شیخ اشراق و فخر رازی اسـت و خـونجی و پیـروان وی آن را ذیـل یـک مبحـث مستقل منطقی طرح کرده انـد، هـم بـه لحـاظ ضـوابط و شـرایط منطقـی و هـم از حیـث کارکردهـای معرفتـی ، بـا تقـسیم بنـدی قـضیه ی موجبـه بـه حقیقیـه ، خارجیـه و ذهنیـه (طبقه بندی مثلث ) متفاوت است ."