چکیده:
تامل در پایان متن ادبی، باعث فهم بیشتر مـتن ، درک زیبـایی و در نهایـت تـاثیر آن در افـق اندیشه ی مخاطب میشود، امری که بـه شـناخت ظرافـت هـای معنـایی و اسـرار آن در یـک مجموعه طولانی کمک شایانی میکند. بدیهی است که سیر تحول پایـان بنـدی در هـر مـتن ادبی، همزاد با همان اثر است و با تکامل عناصر گوناگون اثر ادبی، شگردهای پایان بنـدی نیـز به تکامل رسیده است ، زیبا جلـوه دادن گفتار پایانی همواره خلاقیت و نوآوری ادیبان را به دنبال داشته است . امیر بیان ، حضرت علی(ع ) در میان سـخنوران و اصـحاب بلاغـت ، در شـگردهای حسن ختام بینظیر است . ایشان در خطبه های خویش از روش های پایان بنـدی چـون گفتگـو، تصویرسازی، پرسش ، کاربرد ضرب المثل ، شعر، حسن طلب و... استفاده نمودند. وی با توجه به تناسب حال و مقتضای مقام و متناسب با وحدت موضوعی خطبه ، شیوه ای خاص را برای اختتام کلام خویش انتخاب مینمودند و به گونه ای شگفت انگیز بین نکته پایانی و متن خطبه قرینـه سازی نمودند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به بررسی چگونگی پایان بندی در خطبه های نهـج البلاغه میپردازد.
خلاصه ماشینی:
"پایان غیرمنتظره که اکنون زمان حضور تجلی آن در ادبیات لاتین است ، در کلام امام درخشش خاصی دارد نمونه ی دیگری از این حسن ختام را خطبه ی ٨٧ قابل رویت است علـی(ع ) بـه لطـف پروردگـارش از چنان بصیرتی برخوردار بود که تیز نگاهش نه تنها از سنگ این جهان که از حصار زمان نیز مـیگذشـت ، سخن از آینده ی تأسف بار بنیامیه به میان میآورد و میفرماید که این لذت هـا کـه مـردم در حسـرت آن هستند، چون جرعه آبی است که مدتی آن را مینوشند و سپس هر آن چه نوشیدند، بیرون میریزند، پایـان خطبه هشداری است به این که سعادت حقیقی از آن کسانی است که با علم و یقـین راه سـخت راسـتی و درستی را پیمودند و کسانی که با قرآن همنشینند رستگاران واقعی هستند، تا آنان کـه هدفشـان از دیـوار کوتاه دنیا فراتر نمیرود و از شور و شوق زندگی چند روزه سرمست شده اند و پهنـه ی ادراکشـان فقـط بـه دیدشان محدود میشود، و تلخی جهالت آنان را از هوش برده بیدار نماید تا توشه ای بـرای جهـان پایـای خود برگیرند و اندکی فراسوی پرده ها و حصارهای دنیوی بنگرند، این پایـان زیبـا نشـانگر دلسـوزی امـام برای اصلاح مردم میباشد.
از مهـم تـرین شگردهای پایان بندی کلام ایشان میباشد این ویژگی سخن امیر بیان نشان میدهد که امام توجه ویژه ای به معنای غایی و موقعیت پایانی مـتن دارد و بار معنایی خطبه را یکبار دیگر با تکیه به اصل وحدت موضوع در آخرین عبارات تکـرار مـیکنـد و انبساط خاطری که نتیجه ی وحدت موضوعی خطبه است را برای مخاطب به ارمغان میآورد."