چکیده:
در سال ١٨٥٧ م ./ ١٢٧٣ق . شورش هند بزرگ به وقوع پیوست ؛ حرکتی که باعث دگرگونیهای قابل توجهی در هندوستان و منطقه شد: سلسله مغولان کبیر و نیز ملوک اود منقرض شدند و حکومت کمپانی هند شرقی در هندوستان به پایان رسید. ازآنجاکه انگلیسیها این حرکت را نتیجه تحریک عوامل خارجی، ازجمله ایران ، میدانستند، درصدد افزایش حریم امنیتی هندوستان برآمدند. در ٤ مارس ١٨٥٧، عهدنامه صلح پاریس با ایران نیز به امضا رسید که ضربه شدیدی بر استقلال سیاسی و اقتصادی ایران وارد کرد و باعث نفوذ انگلیسیها در ایران شد. شورش هند پیامدهای منفی بسیاری در ایران برجای گذاشت : جدایی هرات ، ترکستان ، آسیای میانه (مرکزی) و قسمت هایی از سیستان و بلوچستان از ایران ، رواج کشت تریاک، افول فرهنگ و زبان فارسی در هند و قطع رابطه مثبت علمی و فرهنگی ایران و هند. البته ، این رویداد نتایج مثبتی نیز در ایران به دنبال داشت : ایجاد خط تلگراف ، اصلاحات سیاسی و اجتماعی و نیز مسافرت های ناصرالدین شاه به اروپا که باعث آشنایی وی با مظاهر فرهنگی و تمدنی غرب شد. این مقاله درصدد است که پیامدهای مثبت و منفی شورش هند را، به منزله یکی از عوامل تاثیرگذار در ایران ، بررسی کند.
خلاصه ماشینی:
در این زمان ، ایران درحال جنگ با دولت انگلیس برسر هرات بود و بازپس گیری هرات ، امیدی در مردم شبه قاره ایجاد کرد که در شکل گیری انقلاب ١٨٥٧ هند بیتأثیر نبود (شهبازی، ١٣٧٧: ١/ ١٩٣).
انگلیسیها برای جلوگیری از ایجاد رابطه بین ایرانیان وشورشیان هند، به چاره اندیشی پرداختند و علاوه بر سیاست دوستی و مسالمت با ایران ، اقدامات وسیعی را در این کشور انجام دادند که مردم و دولت ایران را گرفتار مسائل داخلی نمایند تا آنان بتوانند نیروها و قوای کمکی خود را از مستعمرات آسیایی خود و ایران جمع آوری کنند و به تدریج شهرهای هند را از شورشیان پس بگیرند.
کوشش های استعماری انگلیس در هند برای حفظ این سرزمین آن قدر مهم بود که گفته شده است : «تمام مصائب و محن که بر سکنۀ آسیا وارد آمد و بعدها نیز ساکنین این قارة پهناور، گرفتار آن مصائب خواهند بود، تمام این ها نتیجۀ مستقیم و غیرمستقیم استیلای انگلیسیها بر هندوستان میباشد.
برای اینکه او به هدف خویش برسد، وزیرمختار دولت انگلیس در تهران ، کارل الیسون ٢، و یکی دیگر از عمال انگلیسی در ایران به نام ادوارد استویک ٣، اقداماتی انجام دادند تا دولت ایران ازنظر داخلی با مشکلاتی مواجه شود و زمینه برای تسلط بیشتر دوست محمدخان فراهم آید؛ ازجملۀ این دسیسه ها، تحریک ترکمن های شمال ایران به شورش بود.
دولت ایران نیز به دلیل شکست هایی که در جنوب کشور از انگلیسیها و در هرات از آن ها و افغان ها خورده بود، توانایی لازم را برای حفظ سرزمین های خود در نواحی آسیای مرکزی نداشت .