چکیده:
بررسی سینوپتیکی تاثیر سامانه های کم فشار سودانی در وقوع بارش های سیل زا در ایران
مفیدی عباس,زرین آذر
شناخت کم فشارهای منطقه دریای سرخ نتیجه تکامل اقلیمشناسی سینوپتیک ایران به ویژه در طول یک دهه گذشته میباشد. در این مقاله ابتدا تاریخچهای از بررسیهای انجام شده بر روی کم فشارهای سودانی ارایه میشود. سپس با توجه به بررسی تعداد 18 توفان با منشا سودانی الگوی سینوپتیکی حاکم در زمان وقوع توفانها بر روی ایران استخراج شده است. بدین منظور الگوی گردش در سطح زمین و ترازهای 50، 200، 500، 850 هکتوپاسکال قبل و بعد از شروع توفانها مورد بررسی قرار گرفته است و الگوی متوسط هر یک تهیه شده است. جهت شناخت منبع اصلی رطوبت سامانههای سودانی نقشههای جهت و سرعت باد و نم ویژه در تراز850 هکتوپاسکال برای تعداد 18 توفان بررسی گردید و نقشههای متوسط الگوی جریان و نم ویژه تهیه شد. شکل ابر در تصاویر ماهوارهای به همراه الگوی جریان تراز200 هکتوپاسکال برای تعداد 6 توفان با منشا سودانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج مطالعه در رابطه با تشکیل و گسترش کم فشار سودانی اگرچه همچون سایر مطالعات برمقادیر پایین شاخص چرخه و استقرار پشتهای در تراز میانی وردسپهر بر روی مدیترانه غربی و ناوه عمیقی بر منتهی الیه شرق مدیترانه دلالت دارد، اما نقش اصلی را به کشیده شدن تاوه قطبی در تراز 50 هکتوپاسکال به عنوان منبع اصلی تاوایی برای پیدایش الگوی گردش ناهنجار و تقویت سلول هدلی و جت جنب حاره بر روی مدیترانه و شمال آفریقا میدهد. یافتهها بر استقرار مناسب خروجی هسته جت جنب حاره بر روی خاورمیانه به همراه استقرار و تقویت پشتهای در تراز میانی و زبانه پرفشاری در تراز پایین بر روی دریای عرب جهت تکوین و گسترش کم فشارهای سودانی تاکید دارد. موقعیت و سرعت هسته جت جنب حاره بر روی خاورمیانه و امتداد محور آن در ترازهای فوقانی وردسپهر ضمن کنترل الگوی گردش تراز میانی، مسیرهای ورود کم فشارهای سودانی به ایران را کنترل میکند. بررسیها نشان میدهد که بیشترین فراوانی وقوع کم فشارهای سودانی در ایران در درجه اول مربوط به ماه دسامبر (آذر) و سپس فصل زمستان میباشد. در این رابطه به نظر میرسد افزایش تعداد سامانههای سودانی با جابجایی سریع و حرکت به سمت جنوب جت جنب حاره در خاورمیانه در ماه دسامبر در ارتباط باشد. همچنین یافتهها نشان میدهد که منبع اصلی رطوبت سامانههای سودانی مناطق حارهای شرق آفریقا و قطاع جنوب غربی دریای عرب میباشد و حداکثر رطوبت ورودی به ایران نیز در منطقه جنوب غرب کشور به خصوص بر روی استانهای کهگیلویه و بویر احمد و چهارمحال و بختیاری مشاهده گردیده است.
خلاصه ماشینی:
"نتایج مطالعه در رابطه با تشکیل و گسترش کم فشار سودانی اگر چه همچون سایر مطالعات بر مقادیر پایین شاخص چرخه و استقرار پشتهای در تراز میانی وردسپهر بر روی مدیترانه غربی و ناوه عمیقی بر منتهی الیه شرق مدیترانه دلالت دارد،اما نقش اصلی را به کشیده شدن تاوه قطبی در تراز 50 هکتوپاسکال به عنوان منبع اصلی تاوایی برای پیدایش الگوی گردش ناهنجار و تقویت سلولی هدلی و جت جنب حاره بر روی مدیترانه و شمال آفریقا میدهد.
چنانکه ملاحظه میشود استقرار پشتهای بر نیمه غربی مدیترانه و غرب اروپا به همراه ناوه عمیقی بر شرق مدیترانه که تا دریای سرخ میانی (عرض 18 درجه شمالی)نفوذ نموده و محور ناوه آن با امتدادی تقریبا شمالی-جنوبی در حول و حوش طول 30 درجه شرقی قرار گرفته همراه با پشتهای بر جنوب شرق ایران (طول 60 درجه شرقی)از مؤلفههای اصلی تراز 500 هکتوپاسکال برای گسترش کم فشارهای سودانی میباشند که به دنبال نفوذ تاوه قطبی پوش سپهری بر روی مدیترانه و شمال آفریقا و گسترش پایین سوی گردش نابهنجار پوش سپهری به وردسپهر شکل گرفته است.
با توجه به بررسی تعداد 18 توفان با منشأ سودانی،وجود پشتهای بر روی نیمه غربی مدیترانه و غرب اروپا به همراه ناوه عمیقی بر شرق مدیترانه که تا دریای سرخ میانی(حدود 18 درجه شمالی)نفوذ نموده و محور ناوه آن در حول و حوش طول 30 درجه شرقی قرار گرفته،همراه با پشتهای بر جنوب شرق ایران(حدود 60 درجه طول شرقی)از مؤلفههای اصلی تراز 500 هکتوپاسکال برای گسترش کم فشارهای سودانی میباشند(شکل b 4)که به دنبال نفوذ تاوه قطبی پوش سپهری بر روی اروپا و مدیترانه (شکل a 4)و گسترش پایین سوی گردش ناهنجار پوش سپهری به وردسپهر شکل گرفته است."