چکیده:
این نوشتار به بررسی و معرفی رویکرد دستور کلام در زبان فارسی میپردازد. در این نظریه دستور جمله و دستور معترضه به عنوان دو جزء تشکیل دهنده دستور کلام هستند. با بهره گیری از رویکرد دستور کلام به تحلیل واحدهای زبانیای میپردازیم که پیش از آن محققان دستور زبان این واحدها را به عنوان عناصر حاشیه ای قلمداد میکردند و یا مورد اعتناء آن ها قرار نمیگرفت . در این مقاله نشان داده میشود که واحدهای معترضه به همراه عناصر دستور جمله نقش بسیار مهمی را در سازماندهی کلام برعهده دارند. فرآیند عضوگیری به عنوان یک فرآیند شناختی رابط بین دستور جمله و دستور معترضه نقش مهمی را در ایجاد و سازماندهی کلام ایفاء میکند. همچنین استدلال میشود که واحدهای متعلق به دو حوزه مذکور در سطح آوایی، نحوی و معنایی رفتار متفاوتی را از یکدیگر نمایان میسازند. در واقع دستور معترضه از سطح جمله فراتر میرود و با جهان فراکلامی ارتباط مییابد و به تبع از محدودیت های ساختار نحوی و آوایی آزاد میشود.
خلاصه ماشینی:
نقطه مشترک تمام امکانات زبانی دستور کلام ـ بدون در نظر گرفتن TG و SG ـ این است که تمامی آن ها واحدهای صورت ـمعنا هستند که برای ساختن متون به طور خطی به کار می روند (هاینه و دیگران ، زیرچاپ ؛ و کلتن بوک و دیگران ،٢٠١١) .
thetical grammar معادل های مؤول و تفسیری نیز پیشنهاد شده است اما معادل معترضه کاربرد بیشتر و مقبول تری در سنت دستوری فارسی دارد.
بلومفیلد و هاکت بر ساختار درونی واحدهای اطلاعی یعنی تفاوت ها در ساختار جمله توجه دارند اما تمرکز این نوشتار بر رابطه برونی است به ویژه اینکه واحدهای اطلاعی به لحاظ نحوی و آوایی چگونه با دیگر عناصر مرتبط میشوند (هاینه و دیگران ،زیرچاپ ).
دیک سه ویژگی را خصوصیات تکرار پذیر این سازه ها معرفی کرد: الف ) به طور مستقل روی میدهند یا به لحاظ آوایی از سایر عناصر جمله متمایز میشوند ب ) جزء ماهیت ساختار درونی بند همراه نیست یعنی اگر حذف شوند جمله باز یک ساختار کامل است ج ) نسبت به قواعد دستور جمله میزبان حساس نیستند اگرچه میتواند از طریق فرآیندهای هم ارجاعی، برابری و غیره به جمله میزان ارتباط یابند.
از یک طرف ، بعضی محققان دستور فارسی بخشی از مقوله های معترضه را مورد توجه قرار داده و از طرف دیگر از نقطه نظرهای متفاوت به رفتار نحوی عناصر این حوزه اشاره شده است .
In Fabricius-Hansen, Cathrine and Wiebke Ramm, 'Subordination 'versus' Coordination' in Sentence and Text: A Cross-Linguistic Perspective, Pp. 217- 39, Amsterdam and Philadelphia: Benjamins.
Volume 2, Pp. 22-5, New York and Oxford: Oxford University Press.