چکیده:
نقش انسان در بروز آشفتگی ها در سطوح دامنه ها و در طول دره های کوهستان های نیمه خشک و پیامدهای آن؛ مطالعه موردی: دره لیقوان (یکی از دره های شمالی کوهستان سهند)
بیاتی خطیبی مریم*
* گروه پژوهشی جغرافیای دانشگاه تبریز
کوهستان های نیمه خشک به لحاظ شرایط طبیعی، از حساس ترین مناطق در برابر فعالیت فرآیندهای فرسایشی می باشند. حضور آثار ژئومورفولوژیکی متنوعی در طول دروه ها و سطوح دامنه ها از نتایج فعالیت چنین فعالیت هایی محسوب می شود. با توجه به آشفته شدن سطوح دامنه ها و انباشتگی حجم زیادی از مواد در دره های کوهستان سهند به عنوان یکی از کوهستان های نیمه خشک کشور سعی شده است در این مقاله، ابتدا پتانسیل سایشی منطقه از نظر شرایط طبیعی (ویژگی های اقلیمی، لیتولوژیکی و ژئومورفولوژیکی)، با به کارگیری روش های کلاسیک و ریاضی و با استفاده از داده های واقعی بارش، دبی، دما و رسوب مورد ارزیابی قرار گیرد، سپس نقش انسان در آشفتگی ها بررسی شود. نتایج این مطالعات نشان می دهد که تغییرات کاربری فعالیت های انسانی در طول دره ها و سطوح دامنه ها، به فعالیت این فرآیندها شتاب فزاینده ای بخشیده است و عملکرد این فرآیندها را در مرحله دیگری از فرسایش، یعنی نوع تسریع شده آن، قرار داده است. آثار این آشفتگی ها، به صورت ازدیاد مواد انباشته شده در طول دره، ظهور بعضی از اشکال ژئومورفولوژیکی ، مانند تشکیل خندق ها ایجاد زخم ها در سطوح شیب های مشرف به دره، تغییر در ویژگی هیدرولوژیکی (مانند پیچان ها و افزایش بار رسوب رودخانه) نمود پیدا کرده است. ایجاد ویلاها در مسیر جریان رودخانه ها، انحراف آبهای جاری در بسترهای سیلابی به کناره ها و به پای دیواره دره ها، تغییرات کاربری در سطوح دشت های سیلابی و سطوح شیب دار مشرف به دره ها، باعث شتاب در فعالیت فرآیندهای کاوشی در بخشی از بستر و افزایش در سرعت فعالیت های انباشتی در بخش دیگر از آن شده است. در دهه های اخیر، تنگ شدگی در مسیر جریان آبهای جاری، به طور مستقیم و غیر مستقیم به دست انسان، مهمترین عامل در بروز آشفتگی در بستر جریان رودخانه ها بوده است که تاثیر آن در محدوده مورد بررسی، به گونه های مختلف ظاهر شده است. تاثیر عمده تنگ تر شدن بستر جریان رودخانه ها و خمیده شدن رودخانه در اثر دست اندازی به دشت سیلابی، بیشتر به وقوع سیل های بزرگتر و افزایش قدرت سایشی آبهای جاری منجر شده است.
خلاصه ماشینی:
"با توجه بهآشفته شدن سطوح دامنهها و انباشتگی حجم زیادی از مواد در درههای کوهستان سهند بهعنوان یکی از کوهستانهای نیمه خشک کشور سعی شده است در این مقاله،ابتدا پتانسیلسایشی منطقه از نظر شرایط طبیعی(ویژگیهای اقلیمی،لیتولوژیکی و ژئومورفولوژیکی)،با به کارگیری روشهای کلاسیک و ریاضی و با استفاده از دادههای واقعی بارش،دبی،دما و رسوب مورد ارزیابی قرار گیرد،سپس نقش انسان در آشفتگیها بررسی شود.
تأثیر عملیات ماسهشویی بر افزایش میزان رسوب رودخانه لیقوان در دره لیقوان،غیر از احداث جاده،که باعث بیثباتی دامنههای مشرف به درهمذکور و دشت سیلابی و همچنین بروز آشفتگیهایی در بخشهای مذکور میشود و برمیزان بار رسوبی رودخانه میافزاید،عامل دیگری که باعث بروز تغییرات در دشتسیلابی گردیده،عملیات ماسهشویی است که به طور مقطعی،اما با توان بیشتر،مواددامنهای را در اختیار آبهای سطحی قرار میدهد.
تراکم تأسیسات انسانی در طول دره نه تنها موانعی را در گذر سیلهای احتمالیبزرگتر ایجاد نموده است،بلکه با محدود کردن بستر دائمی رودخانه باعث تغییر در&%08011OJTG080G% ویژگیهای هیدرولوژیکی آبهای جاری و همچنین موجب حرکات جانبی رودخانه وافزایش قدرت سایشی آن شده که این امر،موجب برش پای دیواره درهها و افزایشمیزان بار رسوبی آبهای جاری در دره لیقوان گردیده است.
با توجه به ویژگیهای طبیعی درههای کوهستانی به طور اعم،و ویژگیهایلیتولوژیکی،پوشش گیاهی و توپوگرافی دره لیقوان در محدوده مورد مطالعه به طوراخص،و با عنایت به آثار ناشی از کلیه تغییرات در طول دره لیقوان،به نظر میرسد کهباید از شتاب تغییرات به هر نحو و به هر شکل که در طول دره صورت میگیرد،کاستو تا حد امکان از تجاوز به حریم رودخانه جلوگیری نمود و از انجام عملیاتی کهفعالیتهای فرسایشی را در روی شیبهای تند تشدید میسازند،اجتناب نمود."