چکیده:
مدل به عنوان تکنیکی در ژئومورفولوژی
شایان سیاوش,شریفی محمد
مدل ها ابزارهایی برای تحلیل واقعیت ها و ساده کردن پیچیدگی های موجود در جهان واقعی هستند. هدف مدل ها افزایش دریافت ما درباره پدیده ها و روندها در جهان خارج می باشد. در این مقاله ضمن ارایه تعاریف و توضیح مفاهیم مدل و مدلسازی، عملکرد و اهداف و ویژگی های اساسی مدل ها توضیح داده شده و انواع مدل ها تقسیم بندی شده اند. همچنین درباره انواع مدل های قیاسی، شبیه سازی، ذهنی، گرافیکی، ریاضی و آماری توضیحاتی ارایه شده است.
فرآیند مدلسازی شامل شناخت مساله، جمع آوری داده ها، تعیین معیارها، فرموله کردن، تعیین و ارزیابی راه حل های ممکن و بررسی صحت عملکرد مدل است که مورد بحث قرار گرفته اند و پس از آنها به اهمیت و ضرورت مدلسازی در علم ژئومورفولوژی که عملی ترکیبی و نیازمند مدلسازی زمانی و عملکردی برای بررسی و ارزیابی تحولات ناهمواری های زمین است، پرداخته ایم.
نخستین مدل ژئومورفیک مدل چرخه یا سیکل فرسایش بوده که بین سالهای 1884 تا 1899 توسط ویلیام موریس دیویس بنیانگذار مفاهیم اولیه ژئومورفولوژی ارایه شده است. وی نخستین کسی بود که علم ژئومورفولوژی را با مدلسازی پیوند داد. به خاطر ماهیت خاص این علم که در آن ناهمواری های کنونی با توجه به شبیه سازی گسترش تاریخی تحولات زمین به وسیله عوامل چند گانه تشریح می گردد، مدلسازی یکی از فنون می شوند و مدل ها نه تنها کل حقیقت بلکه بخش مفید و ظاهرا قابل ادراک آن را آشکار می کنند (هاگت، 1374). بدین دلیل نمایش دنیای واقعی کار ساده ای نیست. برای همین منظور مدل ساخته می شود.
مدل ها در رشته های مختلف هنر و علوم از قبیل زمین شناسی، اقتصاد، جغرافیا، جامعه شناسی و ... برای بیان ساده تر دنیای واقعی ضرورت دارند (جاسبرسینگ، 1983).
از طریق به کارگیری مدل ها می توان به تنوع و پیچیدگی یک پدیده پی برد. از طرف دیگر در دنیای امروزی، داده ها آنقدر زیادند و مسایل آنقدر در هم تنیده اند که بدون استفاده از مدل نمایاندن، تنظیم و پردازش داده ها، مطالعات و مشاهدات مشکل است
خلاصه ماشینی:
"2-نظام فضایی حاصله از روابط محیط انسانی و فیزیکی 3-بعد زمانی دادهها،در طول زمان چه تغییراتی حادث شده و همچنین پیشبینیروند آینده 4-ساختار سیستم و عملکرد آن مدل در ژئومرفولوژی اهمیت و ضرورت مدل ژئومرفولوژی ژئومرفولوژی که به مطالعه فرمها و فرآیندهای اشکال ناهمواریهای سطح زمین و تغییرآنها در طول زمان که ضمن تشخیص،توصیف،تبیین و طبقهبندی شکلهای طبیعی،عللپیداش،چگونگی تغییر و تحول آنها را همراه با تفسیر نحوه پراکندگی،روند استقرار اشکالفضایی و روابط موجود میان آن پدیدهها و تاریخ و تحول چشماندازها و فرآیندهای حاکم برآنها را مطالعه میکند به ابزار،روشها و تکنیکهایی برای بررسی و ارایه نتایج این مطالعات بهصورتی ساده و قابل فهم نیاز دارد که یکی از مهمترین اینروشها و تکنیکها«مدل»است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)شکل 2 مدلهای چرخهای الف تا د از تکامل چشمانداز زمین با فرض ثابت نمودن سطح اساسی که نشاندهندهارتباطهای بین ارتفاع و زمان است(همراه با نیمرخهای تصویری دامنه)(از تورنز،1977) انواع مدلها در ژئومرفولوژی به طور کلی مدلها را از نظر کاربردی و استفاده از آنها در ژئومرفولوژی یا برنامهریزی بانگرش به ژئومرفولوژی میتوان به چهار دسته تقسیم کرد(چورلی و هاگت،1973): 1-مدلهای قیاسی62-مدلهای تصوری یا مفهومی73-مدلهای سختافزاری84-مدلهای سیستمی9 مدلهای قیاسی: در این مدلها پدیدههای ژئومرفیک را با توجه به وضعیت اصلی آنها در مقیاس کوچکتریبازسازی میکنند تا بهتر مطالعه و شناسایی شوند مانند سیکل فرسایش دیویس و یا مدل پنک.
مدلهای تصوری: الف-در این مدلها نوعی تجرد فکری و ذهنی اثر دارد که شامل دو دسته است:الف)مدلهای تصمیمگیری که بر مبنای روابط ریاضی استوارند و بیشتر در پیشبینی فرآیندهایژئومرفولوژی برای برنامهریزی اهمیت دارند."