چکیده:
نقد روانشناختی یکی از شاخههای نقد ادبی است که تفسیرهایی از این متون به دست میدهد. نقد روانشناختی آثار ادبی در چهار حوزة تحلیل متن، تحلیل شخصیّتهای قصّه، تحلیل شخصیّت و ذهن هنرمند و تحلیل ساختمان صوری صورت میگیرد. ساعدی از جمله نویسندگانی است که در داستاننویسی به شیوهای روانکاوانه گرایش دارد؛ بدین سبب آثارش قابلیّت بررسی بر اساس این نوع نقد را دارند. در این نوشته برآنیم بر اساس گونة دوّم به بررسی روانشناختی شخصیّت دو شخصیّت داستان «دو برادر» از مجموعة واهمههای بینام و نشان بپردازیم. نتایج پژوهش نشان داد که ساعدی در این داستان به خلق شخصیّتهایی میپردازد که خاستگاهی روانشناختی دارند؛ شخصیّتهای روانپریشی که بر اثر نابسامانیهای اجتماعی، به حالاتی نظیر هذیانگویی و توّهم دچار میشوند. ساعدی حتّی نام شخصیّتها را نیز در ارتباط با این بینش انتخاب میکند. وابستگی فردی و اجتماعی و ناکامی در رسیدن به قدرت و حاکمیّت در شخصیّتهایش نیز از مهمترین دلایلی است که سبب بروز اختلالات روانی شده است.
خلاصه ماشینی:
نقد روانکاوانة داستان «دو برادر» غلامحسن ساعدی 1 حسین حسنپور آلاشتی 2 دانشيار زبان و ادبيّات فارسی، دانشگاه مازندران عفت سادات غفوری 3 دانشجوی دکتری زبان و ادبيّات فارسي، دانشگاه مازندران چکیده: نقد روانشناختی یکی از شاخههای نقد ادبی است که تفسیرهایی از این متون به دست میدهد.
(شولتز و آلن شولتز، 1382: 229) این مکتب در حوزههای مختلف اندیشة بشری تأثیرگذار بوده است؛ یکی از این حوزهها ادبیّات است که در آن نقد روانکاوانۀ آثار ادبی، جایگاه مهمّی برای خود پیدا کرده است؛ بنابراین روانکاوی و ادبیّات، هر دو با تجربة زبان، گفتار و حوزة خیال سروکار دارند.
بررسی پیشینة پژوهش در این حوزه نشان میدهد که تحلیل شخصیّت داستانهای ساعدی با وجود قابلیّت بررسی بر اساس این نوع نقد، چندان مورد توجّه پژوهشگران ادبی نبوده است؛ لذا این نوشتار عهدهدار تحلیل شخصیّتهای داستان «دو برادر» ساعدی بر اساس نقد روانکاوانه است.
این همه تخمه نشکن؟!» (همان: 13) ساعدی قدرت حاکم در فضای داستان را علاوه بر شخصیّتها، در نمادهایی که برای نشان دادن روابط پیچیده و سامانمند حوادثی که از بالا بر انسان فرومیبارند، نیز به کار میبرد.
» (همان:24) اگرچه به نظر میرسد برادر بزرگ وابستة برادر کوچک است، با توجّه به اینکه «در تحلیل روانکاوی جزئیات را نباید از یاد برد» (غیاثی، 1382: 54)، در بخشهایی از این داستان بدین میرسیم که وابستهکننده، خود گرفتار همین کاستی است.
برادر بزرگ برای دستیابی به خواستة خود و درنگ و دفع الوقت کردن در تخلیۀ خانه به طور موقّتی به این ساز و کار روی آورده است و بدین گونه واکنش صاحبخانهاش را به بازی میگیرد.